სიყვარულის ჯალათი – შესავალი (დასასრული)

ექზისტენციალური იზოლაზია, მესამე მოცემულობა, გამოწვეულია გადაულახავი უფსკრულით “მესა” და “სხვებს” შორის. უფსკრულით, რომელიც არსებობს ყველაზე ახლო, გულახდილ ურთიერთობებშიც კი. ადამიანი გარიყულია არა მხოლოდ სხვებისგან, არამედ ასევე იმ სამყაროდან, რომელსაც ის ქმნის ამ გარიყვის შედეგად. ამგვარი ექზისტენციალური იზოლაცია უნდა განვასხვაოთ იზოლაციის სხვა სახეობებისგან – ინტერპერსონალურსა და შინაგანისგან.     ადამიანი განიცდის ინტერპერსონალურ იზოლაციას, ან სიმარტოვეს, როდესაც მას არ გააჩნია ის სოციალური უნარ-ჩვევები, რომლთა მეშვეობითაც ის სხვა ადამიანებთან იურთიერთებდა.  შინაგანი იზოლაცია ჩნდება მაშინ, როდესაც პიროვნება იწყებს თავისი ემოციების და მოგონებების გამიჯვნას ერთმანეთისგან. შინაგანი იზოლაციის ყველაზე დრამატული და ამავე დროს ყველაზე იშვიათი სახეობაა პიროვნების სრული გაორება. როდესაც თერაპევტი ხვდება ასეთ შემთხვევას, როგორც ეს მარჯის (“თერაპიული მონოგამია“) შემთხვევაში მოხდა, მის წინაშე დგება დილემა: ორთაგან რომელ პიროვნებას უმკურნალოს?   იმის გამო, რომ ექზისტენციალური იზოლაციის პრობლემის გადაწყვეტა პრაქტიკულად შეუძლებელია ფსიქოთერაპევტი უნდა ეცადოს დაანგრიოს ის არასწორი დაცვითი მექანიზმები, რომლებსაც პაციენტი იყენებს იზოლაციასთან ბრძოლაში და რომლებიც ხელს უშლიან მას ადამიანებთან ნორმალური ურთიერთობების აწყობაში. მრავალი მეგობრული და სასიყვარულო ურთიერთობა ინგრევა იმის გამო, რომ პარტნიორები ერთმანეთზე ზრუნვის მაგიერ იყენებენ ერთმანეთს საკუთარი იზოლაციის გადასალახად.    საკმაოდ გავრცელებულია იზოლაციის დაძლევის მცდელობა, საკუთარი პიროვნების საზღვართა გახსნისა და საკუთარი თავის სხვა ადამიანთან შერწყმის საშუალებით. სხვა ადამიანთან შერწყმის ტენდენცია ექპერიმენტულად იქნა დამტკიცებული ქვეზღურბლოვანი გაღიზიანების მეშვეობით: ფრაზა “მე და დედა ერთნი ვართ” ჩნდებოდა წამის მეასედით, ისე რომ ცდის პირთ არ შეეძლოთ მისი ცნობიერად აღქმა, მაგრამ ამის შემდეგ ისინი თავს უკეთ, უფრო დაცულად გრძნობდნენ. ცხოვრების ერთ-ერთი ყველაზე საოცარი პარადოქსი მდგომარეობს იმაში, რომ თვითშემეცნება ბადებს შფოთვას. სხვა ადამიანთან შერწყმა კი ამ შფოთვას ძალზე რადიკალური მეთოდიოთ სპობს. ადამიანი განიცდის ნეტარებასა და სიმშვიდეს იმის გამო რომ შეერწყა საყვარელ ადამიანს და ამავე დროს კარგავს საკუთარ თავს.    აი რატომ არ უყვართ ფსიქოთერაპევტებს შეყვარებულ პაციენტებთან მუშაობა. ფსიქოთერაპია და შეყვარებულობა შეუთავსებელნი არიან. ფსიქოთერაპია ააქტიურებს თვითშეგნებას და შესაბამისად შფოთვასაც, რომელიც შინაგან კონფლიქტს უდევს საფუძვლად.   გარდა ამისა მე, ისევე, როგორც თერაპევტთა უმეტესობას, მიჭირს პროდუქტიული ურთიერთობების დამყარება შეყვარებულ პაციენტებთან. მაგალითად ტელმას ნოველიდან “სიყვარულის ჯალათი” არ სურდა ჩემთან თანამშრომლობა: მთელი მისი სულიერი ენერგია იყო მიმართული მის აკვიატებულ სიყვარულზე. უფრთხილდით უპირობო და უგუნურ მიჯაჭვულობას, ეს სრულიად არ ნიშნავს ნამდვილ სიყვარულს. ასეთი ჩაკეტილი სიყვარული საკუთარი თავით იკვებება, არაფერს გასცემს და ამგვარად თვითგანადგირებისთვისაა განწირული. სიყვარული არაა უბრალოდ ვნება, რომელიც იფეთქებს ორ ადამიანს შორის. შეყვარბულობა უსასრულოდ შორსაა ჭეშმარიტი სიყვარულისაგან. სიყვარული არის უფრო არსებობის საშუალება: არა იმდენად ლტოლვა, რამდენადაც თვითგანწირვა, დამოკიდებულება არა მხოლოდ ცალკეული ადამიანის, არამედ მთლიანად სამყაროსადმი.    თუმცა ჩვენ ვცდილობთ ვიცხოვროთ წყვილად და კოლექტიურად, მაინც დგება ხოლმე მომენტი, უმეტესწილად სიკვდილის წინ, როდესაც ჩვენ ვხვდებით, რომ ვიბადებით და ვკვდებით მარტონი. მაგრამ სიკვდილის წინაშეც კი, ახლობელი ადმიანის გვერდში დოგმამ შესაძლოა დაგვაძლევინოს მარტოობის განცდა. რიოგორც ერთერთმა პაციენტმა, მოთხრობიდან “ნუ მიიპარები”, თქვა: “თუმცა მარტო იმყოფები ნავში, მაინც სასიამოვნოა, როდესაც ხედავ შუქს მეზობელი ნავებიდან”.

მაშასადამე თუ კი სიკვდილი გარდაუვალია, თუ კი ერთ მშვენიერ დღეს განადგურდება ყველა ჩვენი მიღწევა, მთლიანად მზის სისტემაც კი და მთელი სამყარო მხოლოდ ბედის თამაშია, თუ კი ადამიანი იძულებულია თავად აშენოს საკუთარი ცხოვრება მაშინ საერთოდ რა აზრი აქვს ჩვენს არსებობას?    ეს შეხითხვები მოსვენებას არ აძლევს თანამედროვე ადამიანს. ბევრი ადამიანი მიმართავს ფსიქოთერაპიას იმის გამო, რომ თვლის თითქოს მის ცხოვრებას არ გააჩნია აზრი. ჩვენ ვართ მიზნის მაძიებელი არსებანი. ჩვენი ტვინი იმგავარადაა მოწყობილი, რომ თავადვე, ავტომატურად ამუშავებს ინფორმაციას, მაგრამ როგორც კი ჩვენ ვაწყდებით რაღაც გაუგებარს და ახალს, ჩვენ ვცდილობთ ავხსნათ ის და ამგვარად მოვიპოვოთ მასზე ძალაუფლება. კიდე უფრო მნიშვნელოვანია, რომ საზრისი ქმნის ღირებულებერბს და მათგან გამომდინარე ქცევის ნორმებსა და წესებს. პასუხი კითხვაზე “რისთვის?” (“რისთვის ვცხოვრობ?”) იძლევა პასუხს კითხვაზე “როგორ?” (“როგორ უნდა ვიცხოვრო?”).   ქვემოთმოყვანილ ათ ნოველაში ცხოვრების საზრისის ღია და პირდაპირი განხილვა არც თუ ისე ხშირად გვხვდება. აზრის ძიება, ისევე, როგორც ბედნიერების ძიება შესაძლებელია მხოლოდ ირიბი გზით. რაც უფრო მეტად ვეძებთ საზრისს, მით უფრო ნაკლები შანსია რომ ვიპოვნით. Fფსიქოთერაპიის პროცესში, ისევე როგორც ცხოვრებაში მთავარია ქმედება და არა მსჯელობა. ქმედების შედეგად მიღებული გამოცდილება სპობს შეკითხვის და მსჯელობის აუცილებლობას. და სწორედ ამაზე უნდა გაამახვილოს ყურადღება თერაპევტმა. ეს ექზისტენციალური პარადოქსი – ადამიანი, რომელიც ეძებს აზრს სამყაროში, რომელსაც თავისდათავად არ გააჩნია არანაირი საზრისი – ძალზე მნიშვნელოვანია ფსიქოთერაპევტებისათვის. თერაპევტი, რომელიც ცდილობს იყოს გულწრფელი თავის პაციენტებთან ურთიერთობაში, გამუდმებით გაურკვევლობაში იმყოფება და ხვდება, როგორც ეს ნოველა “სამ ღიმილში” ჩანს, რომ შეუძლებელია სრულყოფილად და ზუსტად ჩაწვდე პაციენტის განცდებს.

სინამდვილეში, ასეთი გაურკვევლობისათვის მზაობა და მისი ატანა არის გადამწყვეტი ფსიქოტერაპევტის პროფესიაში. შესაძლოა გვერდიდან ჩანს, თითქოს ფსიქიოთერაპევტი უძღვება პაციენტს უკვე წინასწარგანსაზღვრულ, მკაცდარდადგემილ ეტაპებზე, მაგრამ რეალურად ასეთი რამ იშვიათად ხდება. პირიქით, როგორც ამაზე მოთხრობებიც მეტყველებენ, თერაპევტი შესაძლოა ხშირად ყოყმანობდეს, იმპროვიზირებდეს და ფრთხილად სინჯავდეს ნიადაგს. ხშირად სურვილს თვითდაჯერებულობის მოპოვებისა, კონკრეტული თეორიისადმი მიმხრობით ან კონკრეტული თერაპიული ტექნიკის გამოყენების გზით, მივყავართ საპირისპირო შედწეგამდე: ჩარჩოში ჩასმული მსჯელობანი ხელს უშლიან იმ სპონტანურ შეხვედრებს, რომელებიც ესოდენ მნიშვნელოვანია თერაპიისთვის.    ამგვარი სპონტანური შეხვედრები, რომლებშიც თერაპიის ძირითადი არსი დევს, წარმოადგენენ ძალზე მჭიდრო და ადამიანურ ურთერთობას ორ პიროვნებას შორის, რომელთაგანაც ერთერთი (როგორც წესი, მაგრამ არა ყოველთვის, ეს პაცენტია) მეორეზე უფრო მეტად იტანჯება. თერაპევტი ორმაგ როლს ასრულებს: ერთისმხრივ ის პაციენტის ცხოვრებას გვერდიდან ადევნებს თვალყურს, მეორესმხრივ კი ის თავად მონაწილეობს პაციენტის ცხოვრებაში. როდესაც თერაპევტი მეთვალყურის როლშია, მას მაქსიმალური ობიექტურობა მოეთხოვება, რათა უზრუნველყოს თერაპიული პროცესის მინიმალური კონტროლი მაინც. როდესაც თერაპევტი მონაწილის როლშია, ის განიცდის მძლავრ ზეგავლენას პაციენტის მხრიდან, და არც თუ იშვიათად თავადაც იცვლება თერაპიული შეხვედრების შედეგად.    როგორც თერაპევტი, რომელმაც აირჩია პაციენტთა ცხოვრებაში მონაწილეობის გზა, მეც ვაწყდები ხოლმე იმავე ექზისტენციალურ პრობლემებს, რომლებსაც ჩემი პაციენტები განიცდიან. ამავე დროს მე იძულებული ვარ შევისწავლო ეს პრობლემები ექზისტენციალური კონცეფციიდან გამომდინარე. მე უნდა ვიყო დარწმუნებული, რომ ცოდნა არცდნას ჯობს, რომ გამბედაობა გაუბედაობაზე უკეთესია, ხოლო მაგია და ილუზია, რამდენად მშვენიერი და მიმზიდველიც არ უნდა იყვნენ ისინი, მაინც აღარიბებენ ადამიანის სულიერ სამყაროს. როგორც ძალზე ზუსტად აღნიშნა თომას ჰარდიმ: “იმისთვის რომ შეიცნო სიკეთე, ჯერ უნდა კარგად შეისწავლო ბოროტება”.    ასეთი ორმაგი როლი, მეთვალყურისა და მონაწილის, მაყენებს ხოლმე საკმაოდ ძნელად გადასაჭრელი ამოცანის წინაშე. მაგალითად შემიძლია კი მე მოვთხოვო პაციენტს ისეთი პრობლემის გადაჭრა, რომელსაც თავად გავურბოდი მთელი ცხოვრება? შემიძლია კი მე დავეხმარო მას იმაში, რომ ის უფრო შორს წავიდეს ვიდრე მე? მაქვს კი მე უფლება დავაყენო მომაკვდავი ადამიანის, მგლოვიარე ქვრივის, შვილმკვდარი დედის წინაშე გადაუწყვეტელი ექზისტენციალური კითხვები, რობლებზედაც თავად არ მაქვს პასუხი? შემიძლია კი მე გამოვხატო ჩემი სისუსტე პაციენტი ქალის მიმართ რომელიც მაცბუნებს და მიზიდავს? შემიძლია კი მე დავამყარო გულწრფელი და თბილი ურთიერთობა მსუქან, უშნო ქალთან, რომლის გარეგნობა ჩემში ზიზღს იწვევს? მაქვს კი უფლება დავანგრიო მოხუცი ქალის მყუდრო ილუზია, მისი თვითშეგნების ასამაღლებლად? მაქვს კი უფლება თავს მოვახვიო ჩემი მოსაზრებები ადამიანს, რომელსაც არ აქვს გადაწყვეტილებების მიღების უნარი და რომელმაც საკუთარი თავი სამი გაუხსნელი წერილით დაიზაფრა?   თუმცა ყველა ნოველლა აჭრელებულია სიტყვებით “პაციენტი” და “თერაპევტი” ამ თერმინებმა არ უნდა დაგაბნიოთ: აქ საუბარია ჩვეულებრივ ადამიანებზე. ტანჯვა ყველა ჩვენგანის ბედია. სამედიცინო დამღები უპირატესად პირობით ხასიათს ატარებენ და მეტწილად დამოკიდებულნი არიან კულტურულ, თეორიულ და ეკონომიკურ თავისებურებებზე. მათ არაფერი აქვთ საერთო პათოლოგიის სიმძიმესთან. იმის გამო, რომ თერაპევტები და პაციენტები თანაბრად აწყდებიან არსებობის მოცემულობებს, პროფესიული, ცივი ობიექტურობის პოზიცია, რომელიც ესოდენ მნიშვნელოვანია სამეცნიერო კვლევის შემთხვევაში, ჩვენს საქმიანობაში მიუღებელია. ჩვენ, ფსიქოთრაპევტებს არ შეგვიძლია მხოლოდ თანაგრძნობით ვუქნიოთ თავი პაციენტებს და მოუწოდოთ მათ უფრო გაბედული ნაბიჯების გადადგმისკენ. ჩვენ არ შეგვიძლია უბრალოდ ვუთხრათ მათ: “ეს თქვენი პრობლემებია”. პირიქით  ჩვენ უნდა ვისაუბროთ ჩვენს საკუთარ პრობლემებზე, რათგან ჩვენს ცხოვრებას და არსებობას მისჯილი აქვს სიკვდილი, რომლის არსებობაც არ გვსურს დავიჯეროთ, მისჯილი აქვს სიყვარული, რომელსაც ჩვენ ვკარგავთ, თავისუფლება, რომლისაც გვეშინია, და გამოცდილება რომელიც გვანსხვავებს. ამ მხრივ ჩვენ ყველანი ერთნაირები ვართ.