“გამოსაყენებელი ხორცი” (ჩემო ქალბატონო) ანუ ორიოდე სიტყვა ქართულ სექსუალურობაზე

ამ ვიდეოს სრულიად შემთხვევით გადავაწყდი youtube-ზე. დამეთანხმებით ალბათ, თემა საკმაოდ მწევავეა. იმის და მიუხედავად რომ საბჭოთა კავშირი, რომელშიც სექსი ოფიციალურად არ არსებობდა, უკვე თითქმის 20 წელიწადია რაც დაიშალა,მ ინტიმურ საკითხებთან დაკავშირებული აჟიოტაჟი დღესაც არ წყდება. მახსოვს როგორ უწოდებდნენ ამ გადაცემის ეთერში გასვლის შემდეგ ავტობუსში ასულ “კედლის” წამყვან სანდრო გაბისონიას, იგივე “ყვითელს,” ხანშიშესული ქალბატონები “გათახსირებულსა და ქვეყნის გამყიდველს.” სექსუალურ თემებთან დაკავშირებით აზრი ორადაა გაყოფილი. ერთნი მხარს უჭერენ სექსუალურ თავისუფლებას, მეორენი კი, ამ ქალბატონის მსგავსად, გმობენ მას. ეს დაპირისპირება თავად ყოუტუბე-ზეც გამოიკვეთა. თუ ჩაიხედავთ ამ ვიდეოს კომენტარებში ნახავთ, რომ ძირითადად ჭარბობს ისეთი გამონათქვამები როგორიცაა: “ეს გოგო სად იპოვეს,” ”ფსიქოლოგიური მიზეზების გამო კი არა, ვიღაც გამოყლევებული ხარ” ან უფრო რბილად – “ამახინჯებს ეს გოგო ყველაფერს, ისევე როგორც თავის ცხოვრებას. დაღი აქვს დასმული ამ უბედურს.” საინტრერესოა რომ იგივე ვიდეო ატვირთულია მეორედაც სხვა პიროვნების მიერ, ოღონდ ამჯერად მას სუბტიტრების სახით გაკეთებული აქვს წარწერა: “ვენაცვალე ამ ქალს, ნამდვილი ქართველია!!! ღმერთმა დალოცოს და უმრავლოს საქართველოს ასეთი მანდილოსნები!!!”

აქ კომენტარებიც შესაბამისია: “ამინ! ამინ!” (დიდი ასოებით დაწერილი) და „შენ გენაცვალე და შენს სიტყვებს. ღმეერთმა ასეთი მანდილოსნები გვიმრავლოს.“უნდა ითქვას რომ პრობლემა არა თავად სექსში, როგორც ფაქტში ან მოვლენაში, არამედ მისადმი დამოკიდებულებაშია. სწორედ ეს დამოკიდებულება ხდის პრობლემურ საკითხად ქართულ სექსუალურობას. აქვე შეუძლებელია არ ვახსენოთ რელიგიის დამოკიდებულება სექსისადმი, რომელიც უდიდეს ზეგავლენას ახდენს სექსუალურ საკითხებზე საქართვეწლოში. ამასთან დაკავშირებით მახსენდება ერთი იგავი: იყო ერთი მეძავი, რომელიც დიდი პოპულარულობით სარგებლობდა. ის ერთერთი ულამაზესი ქალი იყო ქალაქში. ერთ დღესაც ამ ქალმა ბერების შეცდენა მოისურვა. უხამსად გამოეწყო და ტაძრის კართან დადგა. ბერები ლოცვიდან რომ გამოვიდნენ ეს ქალმა თვალების ჟუჟუნს და გამომწვევად ქცევას მიჰყო ხელი. ბერებმა თვალზე სელი აიფარეს და ეცადნენ გარიდებოდნენ იმ ადგილს, მაგრამ ერთერთი მათგანი შეჩერდა და ყურება დაუწყო მეძავს. ის გატაცებით უცქერდა მას. სხვებმა მკლავზე ჩამოქაჩეს: „რას მიშტერებიხარ მაგ ქალს, წამოდი ეხლავეო“ მან კი აღტაცებულმა მიუგო: „შეხედეთ ძმანო, ეს რა სილამაზე შეუქმნია ღმერთს!“-ო. ასე რომ საქმე მართლაც დამოკიდებულებაშია ანუ „გააჩნია როგორ შეხედავ“.უმცა უნდა ითქვას რომ ჩემი ლიბერალური შეხედულებეის და მიუხედავად, ამ ქალბატონს ძირითადში ვეთანხმები. რათქმაუნდა იმგვარი გამონათქვამები როგორიცაა „არ მინდოდა ეს დედამისის სახლის გარეთ მომხდარიყო“ მეტისმეტად ფროიდისტულად ჟღერს, მაგრამ ძირითადში ეს ქალი მართალია და აი რატომ:

მართლაც, რომ დავუფიქრდეთ არავის სურს იყოს „გამოსაყენებელი ხორცი“ არც ქალს, და არც მითუმეტეს კაცს. არადა ქართული რეალობა და მენტალიტეტი სწორედ ამას იწვევენ. ქალი რომელიც სექსუალურად მიმზიდველია ავტომატურად ჩეირიცხება „გამოსაყენებელი ხორცის“ კატეგორიაში და „ბოზის“ იარლიყი მიეწერება. და აი ეს კი უკვე ნეგეტიური დამოკიდებულებაა. რთულია როდესაც შენი პიროვნება განისაზღვრება მკერდის ზომით, ან თეძოს მოყვანილობით. კაცი აღარ აქცევს ყურადღებას ქალის სხვა თვისებებს. ბევრი თბილი, გულისხმიერი, ჭკვიანი და საინტერესო მოსაუბრე ქალი ვიცი, რომელთაც „ლამაზი თოჯინის“ სტატუსი აქვთ მიკერებული და ძირითადად თავისი ფიზიკური მონაცემებით ფასდებიან. ეს კი ხშირად მატრავმირებლად მოქმედებს ქალზე. ქართველ მანდილოსნებს საშინლად აკლიათ პატივისცემა და დაფასებულობა ან თუნდაც უბრალო ადამიანური სითბო. ყველაზე საინტერესო კი ისაა რომ ისინი თავად  ყველაფერს აკეთებენ სწორედ ამგვარი დამოკიდებულების ჩამოყალიბებისა და გამყარებისთვის. მახსოვს გერმანიაში ყოფნისას აღმოვაჩინე რომ არცერთ ქალს, სამსახურში, თუ სასწავლო დაწესებულებაში დიდად გამომწვევად არ ეცვა. ეს იქ ცუდ ტონად ითვლება: მიხვიდე სამსახურში გამომწვევად ჩაცმული. წვეულებაზე კიბატონო, იქ ამისთვის სწორი დრო და ადგილია. სწორედ ეს „უადგილობა“ და შეუსაბამობა, არაადექვატურობა გვჭირს ქართველებს ზოგადად და კონკრეტულად სექსთან დაკავშირებით. როგორ ფიქრობთ რის მიღწევას ცდილობს ქართველი ქალი რომელიც გამომწვევად ჩაცმული გამოდის ქუჩაში? პირველრიგში ის ცდილობს ყურადღება მიიქციოს, უნდა იგრძნოს რომ ის როგორც ქალი (მაგრამ არამხოლოდ როგორც სექსუალური ობიექტი) მნიშვნელოვანია მამაკაცებისთვის. ქართველი ქალი გაცილებით უფრო ვნებიანია ვიდრე ვთქვათ რუსი ან ევროპელი. ესეთია ფიზიოლოგიური თავისებურებები, მაგრამ ამავე დროს მეტისმეტად ჩაკეტილია და ვერ გამოხატავს ან გაუცნობიერებლად გამოხატავს, გაუცნობიერებლად აგზავნის სექსუალურ იმპულსებს. შემდეგ კი აღმოჩნდება რომ „ეს სულაც არაა ის რაზეც ოცნებობდა.“ რამდენი ქალი იტანჯება ფრიგიდულობით და სხვადასხვა სექსოლოგიური პრობლემით სწორედ ამგვარი ორმაგი, ურთიერთგამომრიცხავი დამოკიდებულების გამო. სწორედ ეს ამბივალენტურობაა პრობლემის საწინდარი. როდესაც ჩვენ ვსაუბრობთ სექსუალურ თავისუფლებაზე ევროპასა თუ ამერიკაში, უნდა ვითვალისწინებდეთ რომ იქ ქალებს იშვიათად თუ უყურებენ როგორც „გამოსაყენებელ ხორცს“ თუნდაც ისინი გამომწვევად იყვნენ ჩაცმულნი. როდესაც უცხოელი მამაკაცი ეძებს პარტნიორს ის ეძებს არა მხოლოდ მისთვის სექსუალურად მიმზიდველ ადამიანს არამედ პირველრიგში მისთვის მისაღებ პიროვნებას, რომელთანაც ჰარმონიული ურთიერთობას ააწყობს და ამ ჰარმონიული ურთიერთობის ერთერთი შემადგენელი ნაწილი სექსიც იქნება. ქართველი მამაკაცი კი, როდესაც მისთვის მიმზიდველ ქალს ხედავს, ეძებს მასში არა იმდენად პიროვნებას, არამედ პარდონ და „შესაყოფს“ ანუ ისევ და ისევ „გამოსაყენებელ ხორცს“. ეს ყველაფერი საკუთარ ქსელშივე გაბმულ ობობას გავს. ქართველები ვიგონებთ გარკვეულ წესებს და ფსევდოტრადიციებს, შემდეგ კი თავადვე ვებმევით მათში. ქალს კი სრულებით სხვა რამ უნდა. მას სჭირდება უნიკალურობის განცდა, რომ ის და მხოლოდ ისაა ძვირფასი მამაკაცისთვის და არა სხვა ვინმე. თუ სუფთა სექსუალური კუთხით შევხედავთ საკითხს ქალს სიამოვნებს, როდესაც კაცი ალერსის დროს ხაზს უსვამს მის განსაკუთრებულობას, როდესაც მოფერებით ის მის სურვილებს ითვალისწინებს, იცის რა ესიამოვნება ქალს. და არა როგორც უმრავლესობა მურთაზებს ჩვევიათ თავისას გაისწორებს, გადაბრუნდება და დაიძინებს. სინამდვილეში სექსი ურთიერთობის ერთერთი საშუალებაა და მისი მეშვეობით ძალიან ბევრი რამის თქმა შეიძლება ერთმანეთისთვის. მაგრამ საქმეც იმაშია რომ ქართველი მამაკაცები (შესაძლოა მამაკაცები საერთოდ) არ ვუფიქრდებით ქალის პიროვნულ მხარეს და მასში მხოლოდ გარკვეულ, ჩვენთვის სასურველ, ხატებას, „ობრაზს“ ვეძებთ. სინამდვილეში ეს ფანტომებია. ქალის მიერ დატოვებული შთაბეჭდილება ხშირად სრულებით განსხვავდება მისი რეალური პიროვნული თვისებებისგან. და ეს იმის გამო რომ ყურადღება მხოლოდ მის ტანსაცმელსა და სხეულს ექცევა. ასეთი დამოკიდებულება  დასწავლილია და არა თანდაყოლილი. ბავშვს არ შეუძლია განასხვავოს ეროტიული გამოსახულება არაეროტიულისგან, მას არ უჩნდება სექსუალური რეაქცია პორნოს ნახვისას. ერთადერთი რაც შეიძლება მოხდეს ესაა რომ ბავშვმა სექსუიალური აქტი ძალადობად აღიქვას ან ამან მასში ინტერესი დაბადოს – „რა არის ეს?“ ამის დასამტკიცებლად შეგვიძლია შემდეგი ვიდეო მოვიყვანოთ:

წაწერა ვიდეოს ბოლოს: “თქვენ ხედავთ ამას, თქვენი ბავშვი კი ვერ.”

მე ვიცი რაც მოხდება თუ ქართველები მასიურად გავითვალისწინებთ უცხოელი ფსიქოლოგების მიერ მოწოდებულ სტატისტიკას იმასთან დაკავშირებით რომ ქორწინებამდე სექსი ბედნიერი და მჭიდრო ოჯახის საწინდარია. მოხდება ის რომ ამ სიტუაციაში ნახევარი ქალბატონებისა, რომლებიც უნდა გათხოვილიყვნენ ვეღარ გათხოვდებიან. სრულიად ბანალური მიზეზების გამო, რომ თუნდაც „არაქალიშვილს ცოლად არ მოვიყვან“ ან იმის გამო რომ კაცმა უკვე თავისი გაისწორა და ეხლა კი ხვდება რომ ეს ქალი სულაც არაა ის ვისთანაც მთელი ცხოვრების გატარება სურდა. სიტუაცია უსაზიზღესია გეთანხმებით და ასე არ უნდა ხდებოდეს. მაგრამ ასეა და გარკვეული დროა საჭირო დამოკიდებულების შესაცვლელად. სხვაგვარად შორენასთან გატარებული ღამეც კი ვერ გვიშველის.

არტთერაპია, ფსიქოდრამა და გეშტალტი

ფსიქოანალიზის პარალელურად ვითარდებოდა სხვა მიმდინარეობებიც. ზოგი ფროიდის თანამედროვე იყო, ზოგიც შედარებით მოგვიანებით ჩამოყალიბდა. აქ მოყვანილი სამივე მიმდინარეობა შეგვიძლია ჩავთავალოთ ე.წ. გამომხატველობიოთი თერაპიის ნაირსახეობად (ეხპრესსივე ტჰერაპიეს). სამივე შემთხვეაში ცენტრალური როლი ენიჭება სხვადასხვა განცდების გამოხატვას და მათზე შემდგომ მუშაობას. რაც მათ გაცნობიერებას, შეცვლას და შედეგად გამოჯანმრთელებას უწყობს ხელს. გამოხატვის, ანუ კათარზისის, იდეა კლასიკური ფსიქოანალიზიდანაა აღებული. ჯერ კიდევ ზიგმუნდ ფროიდი თვლიდა რომ წარმატებული ფსიქოთერაპიის საწინდარი პაციენტის მიერ მტკივნეული განცდების თავისუფალი გამოხატვა იყო. მაგრამ განსხვავებით ფსიქოანალიზისგან სადაც გრძნობების გამოხატვა მხოლოდ განმუხტვის საშუალებას და შემდგომ ამ განცდების ინტერპრეტაციის წყაროდ იყო მიჩნეული, გამოხატვით თერაპიაში აქცენტი უშუალოდ განცდასთან მუშაობაზე კეთდება. აქ ხდება არა იმდენად ინტერპრეტაცია, რამდენადაც აქტუალური განცდის გათამაშება. ამგვარი მიდგომა პაციენტს საშუალებას აძლევს ინტიუტიურად, ემოციის დონეზე განიცადოს პრობლემა და მოახერხოს მისი გადაწყვეტა უკვე მოქმედებაში და არა ლოღიკურ-ინტელექტუალური წვდომის ანუ ცოდნის დონეზე. არტთერაპია, ფსიქოდრამა და გეშტალტ-თერაპია სამივენი უფრო მოქმედებას ეფუძნებიან ვიდრე ცოდნას და ანალიზს. რაც მათ ფსიქოანალიზთან შედარებით გაცილებით ეფექტურს ხდის.

არტთერაპიაში, როგორც ეს სათაურიდანაც ჩანს, სამკურნალო მიზნით გამოიყენება ხელოვნების სხვადასხვა დარგი. უპირატესად ხატვა ძერწვა და მუსიკა. ასევე ხდება გარკვეული როლების გათამაშება. ართტთერაპია უპირატესად ჯგუფური მუშაობის მეთოდია. ჯგუფის წევრები ხატავენ ან ძერწავენ საკუთარ თავს, მათთვის მნიშვნელოვან ადამიანებს. თავის მტკივნეულ განცდებს. შემდეგ კი ხდება ყოველივე ამის განხილვა ჯგუფში. ეს ერთისმხრივ განმუხტვაა, მეორეს მხრივ კი განცდების გაზიარების საშუალება. არტთერაპიას აქვს ასევე ერთი მნიშვნელოვანი თვისება: ის ხელს უწყობს მტკივნეული განცდის ან წარმოიდგენის “გარეთ გამოტანას” ანუ პრობლემა გადაიტანება ფურცელზე ან ნაძერწში ან ფოტოფირზე, რაც ხელს უწყობს პაციენტის დისტანცირებას მასთან. ადამიანი თავის პრობლემას თითქოს გვერდიდან უყურებს და უფრო უადვილდება მისი გადაწყვეტა, რათგან პრობლემა უკვე ნაკლებადაა დამუხტული ემოციებით. ჭარბი ემოციები კი ხშირად ხელს უშლიან ობიექტურ ხედვას. მაგალითად, პაციენტმა შესაძლოა დახატოს თავისი შიში, შემდეგ კი დახიოს ნახატი, რითაც მოიშოროს თავიდან ეს შიში. ამგვარი პროცედურების ჩატარება მკაცრად ინდივიდუალურად უნდა მოხდეს, რათგან შაბლონურად მათმა გამოყენებამ შესაძლოა პაციენტის მდგომაერეობის გაუარესება გამოიწვიოს. მაგალითად, თუ ის ჯერ მზად არაა ამა თუ იმ ემოციის გამოხატვისთვის. ასევე დადებითად მოქმედებს ადამიანზე როდესაც ის ხედავს რომ სხვები ღებულობენ მის განცდებს, თბილად ეპყრობიან მათ. რომ სხვებსაც აქვთ მსგავსი პრობლემები. გარდა ამისა არტთერაპიაში არის შემოქმედებითი მიდგომა. ადამიანი აქტიურად ერთვება საკუთარი პრობლემის გადაწყვეტაში და მოქმედებით (გამოხატვით, გათამაშებით და ა.შ.) ცვლის მას.

ჯეიკობ ლევი მორენო

ფსიქოდრამაც დაახლოებით მსგავს პრინციპებზეა დამყარებული. თუმცა ის შედარებით უფრო რთულია. ფსიქოდრამა ეყრდნობა ბევრად თეატრს. თეატრალურ გამოცდილებას. ის ჩამოყალიბებულ იქნა იაკობ ლევი მორენოს მიერ, რომელმაც თეატრის ფსიქოთერაპიული მიზნებით გამოყენება გადაწყვიტა. ფსიქოდრამატისტების აზრით პრობლემის სათავე შემოქმედებით, კრეატიულ კრიზისში და პაციენტის მიერ საკუთარი განცდების სპონტანურად, გულწრფელად გამოხატვის უუნარობაშია. როგორც წესი ასეთი ადამიანები ამავე დროს ვერ აცნობიერებენ საკუთარ შინაგან პიროვნულ რესურსს. ფსიქოდრამა კი მათ მის აღმოჩენის და გამოყენების საშუალებას აძლევს. ფსიქოდრამაც ძირითადად ჯგუფურ ფორმატში მიმდინარეობს. ჯგუფის წევრები ირჩევენ ერთერთი წევრის რაიმე პრობლემას, რომლის გათამაშებაც ხდება შემდგომში. გასათამაშებელი სიტუაციის მონაწილეებად ჯგუფის სხვა წევრები გვევლინებიან. თავად ამ სიტუაციის მატარებელი, ფსიქოდრამის თერმინოკლოგიით რომ ვთქვათ – პროტაგონისტი, კი ამ შემთხვევში დასადგმელი სცენის რეჟისორია. ასეთი მიდგომისას, არტთერაპიის მსდგავსად აქტუალური განცდა გარეთ გამოდის და პატარა თეატრალურ, ფსიქოდრამულ ეტიუდში ცოცხლდება. შესაძლოა პიროვნებამ გაითამაშოს თავადაც გარკვეული როლი. მისთვის სასურველი თუ არასასუეველი. ეს შინაგანი რესურსის გააქტიურებას უწყობს ხელს. მაგალითად, ჩვეულებრივ მორიდებული და საკუთარ თავში ჩაკეტილ ადამიანს შესაძლოა დაევალოს უხეში, უზრდელი და თავზე ხელაღებული პიროვნების როლის თამაში, ხოლო პირიქით აგრესიულ პიროვნებას სთავაზობენ  მორიდებული ადამიანის როლის თამაშს. ამის შედეგად თვითოეულმა მათგანმა შესაძლოა აღმოაჩინოს საკუთარ თავში მისთვის უცნობი თვისებები რომ “აი თურმე აგრესიული და აქტიურიც ვარ” ან “თურმე შემიძლია ზრდილობიანი და წყნარიც ვიყო” და ა. შ. გათამაშების პროცესში ჯგუფის წევრებს შორის ყალიბდება ერთგვარი საერთო თანაგანცდის შეგრძნება ე. წ. “ტელე”, რომელსაც დამოუკიდებელი თYერაპიული მნიშვნელობა აქვს. ის ჯგუფში ერთიანობის განცდას ბადებს, ამგვარი გამოცდილება კი დადებითად მოქმედებს ჯგუფის წევრებზე.

გეშტალტ-თერაპიას შედარებით უფრო დასრულებული თეორიის სახე აქვს ვიდრე არტთერაპიულ მეთოდებს. მისი ფუძემდებელი, ფრიც პერლზი თვლიდა, რომ ადამიანის ფსიქიკა ისწრაფვის ერთიანობისა და დასრულებულობისაკენ. ადამიანი კი საკუთარი ცხოვრების აქტიური შემოქმედია. ის გარემოსთან ურთიერთობის შედეგად ღებულობს გარკვეულ გამოცდილებას, იყალიბებს წარმოდგენას გარემოზე. ფსიქოანალიზის მსგავსად აქაც მთავარია გაცნობიერებულობა. რაც უფრო გაცნობიერებულად ცხობრობ ადამიანი მით უფრო ჯანმრთელია იგი. პრობლემები კი მაშინ ჩნდება, როდესაც ადამიანის შინაგანი მთლიანობა (გეშტალტი) ირღვევა. ასეთ დროს ადამიანს შესაძლოა გაუჩნდეს კონფლიქტი ვალდებულებებსა (უნდა გავაკეთო) და სურბვილებს (მინდა გავაკეთო) შორის შეუთანხმებლობის გამო. შესაძლოა პიროვნერბა ვერ აცნობიერებდეს ამა თუ იმ განცდას და ვერ გამოხატავდეს მას, რის შედეგადაც მას უნვითარება სხვადახვა ნევროტული ხასიათის სიმპტომი. შესაძლოა მთლიანობის დაკარგვა სვების ინტერესების დამორჩილებამ და მათთან შერწყმამ გამოიწვიოს. ასეთ დროს ადამიანი უფრო იმას აკეთებს, რაც სხვები მოელიან მისგან და არა იმას რაც თავად უნდა და რაც მისი თვითრეალიზებისთვისაა აუცილებელი. ეს ყველაფერი ფსიქოანალიტიკურ შეხედულებებს ძალიან გავს, მაგრამ აქ პრინციპული განსხვავებაა: გეშტალტ-თერაპია აქცენტს პრინციპზე ‘აქ და ამჟამად’ აკეთებს. მნიშვნელობა იმას კი არ აქვს როგორ ჩამოყალიბდა ეს სიმპტომი არამედ იმას თუ რა ხდება აქ და ამჟამად – რის გამოხატვას ცდილობს პაციენტი ამა თუ იმ ჟესტით ან მიმიკით ან თუნდაც სიმპტომით. ამისათვის პერლზმა ე. წ. “ცარიელი სკამის” ტექნიკა შემოიღო. პაციენტი ჯერ საკუთარი პოზიციიდან საუბრობს შემდეგ კი მეორე სკამზე ჯდება და უკვე თავისი რაიმე განცდის, შეგრძნების, ან ვინმე მნიშვნელოვანი ადამიანის სახელით იწყებს საუბარს. ეს ტექნიკა ისევ და ისევ პრობლემასსთან დისტანცირების საშუალებას იძლევა. ადამიანი ხედავს და აცნობიერებს თავის განცდებს და მათ ღებულობს, რითაც მთლიანობას, გეშტალტის დასრულებას აღწევს. გეშტალტ-თერაპიის საშუალებით ადამიანი უფრო გაცნობიერებულად ცხოვრებას სწავლობს. ის იაზრებს თავის განცდებს და სყურბილებს, მათ გაცნობიერებულ ცონტროლს სწავლობს. რაც ფსიქიური სიჯანსაღის საწინდარი ხდება.

ფრიც პერლზი

საბოლოოდ უნდა ითქვას, რომ თუმცა ამ მეთოდებმა ბევრი რამ აიღეს ფსიქოანალიზიდან. ისინი მაინც ჯკარდინალურად განსხვავდებიან მისგან. ფსიქოანალიზის საწინააღმდეგო მიდგომა აქვთ. პრაქტიკულად განსხვავდებიან. თანაც მსგფავსი ფორმატი (ხატვა, გათამაშება და ა. შ.) უფრო ეფექტურს და იოლს ხდის ფსიქოთერაპიის პროცესს. პაციენტი აღარ “იგრუზება” ღრმა აზტოვანი და ხშირად მტკივნეული ინტერპრეტაციებით, რომლებიც მასში პროტესტს და გაღიზიანებას იწვევენ. (რაც სხვათაშორის მათ სისწორეზე მიუთთითებს მაგრამ…) თუ ადამიანი დაითრგუნა ან რაიმე მტკივნეულმა განცდამ იჩინა თავი, და ეს ასეც უნდა მოხდეს თანდათანობით, მას საშუალება ეძლევა იქავე რამენაირად შეცვალოს იგი ან თავისი დამოკიდებულება, განწყობა შეცვალოს პრობლემისადმი. ასევე მნიშვნელოვანია აქცენტის გაკეთება პრინციპზე “აქ და ამჟამად” და პაციენტის შინაგანი რესურსების გააქტიურებაზე. ყოველივე ეს გაცილებით ეფექტურს ხდის ამ მეთოდებს ფსიქოანალიზთან შედარებით.

/ამ სერიის შემდეგ პოსტში – “კოგნიტურ-ბიჰევიორული ფსიქოთერაპია”/

ფსიქოანალიზი – Look Deep Inside

ახლა, როდესაც ძირითადზე ვისაუბრეთ, მინდა ქრონოლოგიურად მივყვე და წარმოგიდგინოთ ფსიქოთერაპიუკლ სკოლები და მათ მიერ შემოთავაზებულ მეთოდები. უნდა ითქვას რომ წინა პოსტში მოყვანილი პრინციპები ძალზე მნიშვნელოვან და აუცილებელ, მაგრამ ზოგად ფონს ქმნიან ფსიქოთერაპიული ჩარევის დროს. მათ გარდა არსებობს უამრავი სხვა მეთოდი, რომელიც წარმატებით ან მეტნაკლები წარმატერბით გამოიყენება სხვადასხვა პრობლემის მოსაგვარებლად.

დავიწყებ რათქმაუნდა ფსიქოანალიზიდან. ზიგმუნდ ფროიდის თეორია ფაქტიურად პირველი იყო, რამაც საფუძველი ჩაუყარა თანამედროვე ფსიქოთერაპიას. თუმცა ისიც უნდა ითქვას რომ ეს მეთოდი უკვე საკმაოდ მოძველდა და პრაქტიკულად დღესდღეისობით იშვიათად გამოიყენება. ყოველშემთხვევაში, მისი პირვანდელი, კლასიკური სახით ამიტომ მხოლოდ მოკლედ შევეხები მის ძირითად დებულებებს.

ახლა, როდესაც ძირითადზე ვისაუბრეთ, მინდა ქრონოლოგიურად მივყვე და წარმოგიდგინოთ ფსიქოთერაპიუკლ სკოლები და მათ მიერ შემოთავაზებულ მეთოდები. უნდა ითქვას რომ წინა პოსტში მოყვანილი პრინციპები ძალზე მნიშვნელოვან და აუცილებელ, მაგრამ ზოგად ფონს ქმნიან ფსიქოთერაპიული ჩარევის დროს. მათ გარდა არსებობს უამრავი სხვა მეთოდი, რომელიც წარმატებით ან მეტნაკლები წარმატერბით გამოიყენება სხვადასხვა პრობლემის მოსაგვარებლად. დავიწყებ რათქმაუნდა ფსიქოანალიზიდან. ზიგმუნდ ფროიდის თეორია ფაქტიურად პირველი იყო, რამაც საფუძველი ჩაუყარა თანამედროვე ფსიქოთერაპიას. თუმცა ისიც უნდა ითქვას რომ ეს მეთოდი უკვე საკმაოდ მოძველდა და პრაქტიკულად დღესდღეისობით იშვიათად გამოიყენება. ყოველშემთხვევაში, მისი პირვანდელი, კლასიკური სახით ამიტომ მხოლოდ მოკლედ შევეხები მის ძირითად დებულებებს.

ზიგმუნდ ფროიდი

ყველაზე მნიშვნელოვანი წვლილი, რომერლიც ფსიქოანალიზმა შემოიტანა ფსიქოთერაპიის და მთლიანად ფსიქოლოგიის განვითარებაში იყო ადამიანის ფსიქიკის ფუნქციური დაყოფა ცნობიერად და ქვეცნობიერად. მანამადე ფსიქოლოგები და ფსიქიატრები არ აღიარებდნენ ქვეცნობიერს, მისი არსებობის შესაებ არაფერი იყო ცნობილი. მიაჩნდათ რომ ადამიანი მხოლოდ ცნობიერად მოქმედებს. ფროიდმა კი გამოყო ქვეცნობიერი და თქვა, რომ გარკვეული აზრები და განცდები შესაძლოა იმყოფებოდნენ არაცნობიერ მდგომარეობაში და მართავდნენ ადამიანის ქცევას.

ასევე მნიშვნელოვანი გახლდათ ცნება ფსიქოლოგიური ტრავმისა და კონფლიქტის შესახებ. ფსიქოანალიზში მიჩნეულია რომ ნებისმიერი პრობლემა ბავშვობაში გადატანილი ფსიქოტრავმის შედეგია, ხოლო გარკვეულმა მიუღებელმა, მტკივნეულმა განცდებმა შესაძლოა შექმნან შინაგანი კონფლიქტი. ფსიქიკა ამ კონფლიქტური და ტრავმული განცდებისგან თავს სხვადასხვა დაცვითი მექანიზმების საშუალებით არიდებს.

პირველრიგში ესეთი მექანიზმია განდევნა, როდესაც ადამიანი უბრალოდ ივიწყებს ამა თუ იმ უსიამოვნო ფაქტს და მასთან დაკავშირებულ განცდებს. ამგვარი “დავიწყება” შესაძლოა იმდენად ძლიერი აღმოჩნდეს რომ მისი აღმოსაჩენად პაციენტის ღრმა ჰიპნოტურ მდგომარეობაში შეყვანა გახდეს საჭირო. თუმცა ქვცეცნობიერ მდგომარეობაში მყოფი განცდა ისედაც გამოხატავს საკუთარ თავს სიზმრების, მეტყველებითი, თუ ქცევითი შეცდომების, ნევროტული სიმპტომების სახით. გარდა ამისა არსებობს სხვადასხვა დაცვითი მექანიზმები: პროეცირება, როდესაც ადამიანი თავის განცდებს სხვებს მიაწერს. რეაქტიული წარმონაქმნი, როდესაც ადამიანს სხვებში აღიზიანებს ის თვისებები,რომლებიც თავად მასშიც არსებობს, მაგრამ მისთვის მიუღებელია. რაციონალიზაცია, როდესაც ადამიანი მტკივნეული განცდის ლოღიკურად ახსნას ცდილობს. ამით ის თითქოს იმართლებს და იმშვიდებს თავს.

ალფრედ ადლერი

ფსიქიკის ამგვარი მოდელი დამაასიათებელია ნებისმიერი ფსიქოანალიტიკური თეორიისთვის. ერთადერთი განსხვავება რომელიც მათ შორის არსებობს ესაა ფსიქიური პათოლოგიის განვითარების მიზეზები. ყოველი თეორია თავისთვის დამახასიათებელ მიზეზს ასახელებს: სექსუალური კონფლიქტები (ზიგმუნდ ფროიდი), არასრულფასოვნების განცდა და მისი კომპენსირების გზები (ალფრედ ადლერი), შფოთვის ბაზისური განცდა, რაც ადრეულ ბავშვობაში მშობლებთან განშორებითაა განპირობებული (კარენ ჰორნი), ღრმა ფსიქიური ფენომენები, არქეტიპები, რომლებიც კოლექტიურ ქვეცნობიერში იმალებიან და ხანდისხან რეალიზებას სხვადახხვა ქცევებსა და განცებში ნახულობენ, ასე ვთქვათ “მატერიალიზდებიან“ (კარლ გუსტავ იუნგი).

სხვათაშორის უნდა ითქვას რომ იუნგის კონცეფცია ფსიქოთერაპიული თვალსაზრისით ყველაზე აქტუალური აღმოჩნდა. მას ფენომენოლოგიური ხედვა გააჩნდა და თვლიდა რომ თვითოეულ პაციენტს მისთვის დამახასიათებელ ენაზე უნდა ესაუბრო. რომ ყველა ადამიანი უნიკალურია. ფსიქოლოგიური ჯანმრთელობის ეტალონად კი ადამიანის სულიერი სამყაროს ჰარმონიულ, ერთიან განვითარებას მიიჩნევვდა.

კარლ გუსტავ იუნგი

მაგრამ დავუბრუდეთ კლასიკურ ფსიქოანალიზს. რა ფსიქოთერაპიულ მეთოდებს გვთავაზობს იგი? უპირველესყოვლისა ესაა თავისუფალი ასოციაციების მეთოდი, რომლის მეშვეობითაც შესაძლებელი ხდება სხვადასხვა ქვეცნობიერი შინაარსის გამომჟღავნება. შემდგომში კი ხდება ამ შინაერსებისა და ნევროტული სიმპტომების ინტერპრეტირება. მიჩნეულია რომ ქვეცნობიერი საკუთარ თავს სიმბოლოებში გამოხატავს. და ამგვარად გადმოგვცემს ამა თუ იმ პრობლემურ განცდას.

ფსიქოანალიზში განკურნების საწინდარი სიმპტომებისა და სხვადახვა ქვეცნობიერი შინაარსების სწორი ინტერპრეტაციაა. მიჩნეულია რომ თუ ადამიანი მიხვდა რატომ დაემართა მას ესა თუ ის სიმპტომი ან გაუჩნდა ესა თუ ის პრობლემა, იგი ავტომატურად განკურნებულად შეიძლება ჩაითვალოს. მაგრამ ასეთი ცოდნა, როგორც უკვე ვთქვით, არ კურნავს. ეს მხოლოდ პირველი ნაბიჯია. რათმაუნდა უფრო ადვილია პრობლემის დაძლევა როდესაც იცი, რითია იგი გამოწვეული. მაგრამ დასაძლევად რაიმე უნდა მოიმოქმედო. ამგვარი მოქმედების სქემას კი ფსიქოანალიზი არ იძლევა. თერაპია შეიძლება წლობით მიმდინარეობდეს და არაფერი შეიცვალოს. რეალური ცვლილება დგება მხოლოდ მაშინ როდესაც თერაპევტი რაღაცას შემთხვევით მოიმოქმედებს, რაც დადებით ზეგავლენას იქონიებს პაციენტზე და ცვლილების კასკადს ჩართავს. მაგრამ ეს “რაღაც” დაკავშირებულია არა სწორ ინტერპრეტაციასთან არამედ თერაპევტისა და პაციენტის ურთიერთობასთან. თანამედროვე ფსიქოანალიტიკოსები სულ უფრო მეტ ყურადღებას აქცევენ ურთიერთობას თერაპიის პროცესში. თერმინი “ტრანსფერი’ ხომ სწორედ ფროიდის შემოღებულია. მაგრამ თუ წინათ ის საინტერპრეტაციო საშუალებად გამოიყენებოდა, ახლა მას ცვლილების გამოსაწვევად იყენებენ.

კარენ ჰორნი

დაახლოებით ერთი წლის წინათ გახლდით ფრანგი, იუნგიანელი ფსიქოანალიტიკოსის ლექციაზე, სადაც მან თავისი ერთერთი შემთხვევა წარმოადგინა: ეს იყო 30-ოდე წლის მსუქანი ქალი. გონებრივი და ფიზიკური განვითარების ჩამორჩენით, რომელსაც დეპრესია აწუხებდა და თვითმკვლელობის მცდელობები ჰქონდა. ფსიქოანალიტიკოსი მას 15 წლის (!) განმავლობაში მკურნალობდა. ამ პერიოდის განმავლობაში მან დაადგინა რომ ეს ქალბატონი არასასურველი ბავშვი იყო. ნაადრევად დაიბადა და ამიტომ ინკუბატორში მოათავსეს რამდენიმე თვით, დედისგან მოშორებით. როგორც ჩანს ამან თავისი გავლენა იქონია მის პიროვნულ განვითარებაზე. შედეგად ის გამუდმებით ეძებდა სითბოსა და სიყვარულს. მაგრამ ამას სრულიად პარაზიტულად აკეთებდა. განუვითარდა შთანთქმისაკენ მიდრეკილება. ეს მის კვებით ჩვეულებაში და ადამიანებთან ურთიერთობაში გამოიხატებოდა. ფსიქოანალიტიკოსი აღწერდა როგორ ცდილობდა ეს ქალი მის “შთანთქმას”: საუბრისას გამუდმებით ღრღნიდა თვალებით. რამდენიმე ხანში სექსუალური ინტერესი გაუჩნდა თერაპევტისადმი და მასთან სექსს ნატრობდა. დროთა განმავლობაში თერაპევტთან ურთიერთობის შედეგად ქალი შედარებით გამოკეთდა. დეპრესია რჩებოდა, თუმცა თვითმკვლელობაზე ფიქრმა გაუარა. როდესაც ლექციის დასასრულს ბატონ რეზო კორინთელს (რომელიც ამ შეხვედრის ორგანიზატორი გახლდათ) ვკითხე თუ რამ გამოიწვია დადებითი ცვლილებები ამ რთულ შემთხვევაში, მან მიპასუხა რომ “მოხდა პრობლემური ურთიერთობის რეკონსტრუქცია.” ანუ სხვაგვარად რომ ვთქვათ ამ ქალბატონმა მიიღო ფსიქოთერაპევტისგან ის სითბო და სიყვარული რომელიც მას მთელი ცხოვრების განმავლობაში აკლდა. გარდა ამისა, რაც მთავარია, ისწავლა ადამიანებთან ადექვატური უთიერთობა “შთანთქმის”  გარეშე. ეს კი დაეხმარა მას საკუთარი თავი მიეღო ისეთად როგორიც იყო და აღარ ეფიქრა თვითგანადგურებაზე. რასაკვირველია! ჩვენ ხომ გვახსოვს “კურნავს ურთიერთობა და მხოლოდ ურთიერთობა.”

ამრიგად მნიშვნელოვანია არა ის თუ რა ვიცით, არამედ ის თუ რა ხდება ფსიქოთერაპიის პროცესში.

/ამ სერიის შემდეგ პოსტში – “არტთერაპია, ფსიქოდრამა და გეშტალტი.”/

პროცესზე ორიენტირებული ფსიქოთერაპია

ხშირად მეკითხებიან რა არის ეს “ფსიქოთერაპიული კურსი,” რომელსაც ასე დაჟინებით ვურჩევ ადამიანებს მათი პრობლემების მოსაგვარებლად. მართლაც, რას წარმოადგენს ფსიქოთერაპია და როგორ მუშაობს იგი? წამალი გასაგებია: არსებობენ დამამშვიდებლები ან პირიქით სტიმულატორები და ანტიდეპრესანტები, დალევ და კარგად გახდები, დამშვიდდები. მაგრამ არ არსებობს აბი, რომელიც არასრულფასოვნების კომპლექსს მოგიხსნის ან ადამიანებთან ურთიერთობას გასწავლის ან შენს მეუღლეს ნაკლებად ეგოისტურს გახდის. ყოველივე ამას ფსიქოლოგიური (და არა ფიზიოლოგიური) მიზეზები აქვს და უნდა მოგვარებულ იქნას შესაბამისი, ანუ ფსიქოთერაპიული გზით. და აი ისევ – რას ნიშნავს ეს “ფსიქოთერაპია”? ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად მინდა შემოგთავაზოთ პოსტების სერია, რომელიც თანდათან დაიდება ბლოგზე. ამ პოსტებში ვისაუბრებ ფსიქოთერაპიულ მეთოდებზე, რომლებიც ჩემი აზრით მეტად ეფექტური ან პრაქტიკულია და ეხმარება ადამიანებს პრობლემების მოგვარებაში.

დავიწყებ მთავარით და ამ პოსტში ვისაუბრებ იმაზე, რასაც ფსიქოთერაპიული პროცესი ჰქვია. ფსიქოთერაპიაში გამოყოფენ “შინაარსს” და “პროცესს.” შინაარსში იგულისხმება ის კონკრეტული თემები, რომლებზეც საუბრობენ თერაპევტი და პაციენტი. ეს კი ნებისმიერი რამ შეიძლება იყოს, დაწყებული ამინდის პროგნოზიდან, ღრმა, ფილოსოფიური მსჯელობით დამთავრებული. პროცესი კი არის ის რაც ამ დროს სინამდვილეში ხდება ფსიქოთერაპევტსა და პაციენტს შორის. ყველა ის მინიშნება, თუ ქვეტექსტი, რომელიც აყალიბებს მათ ურთიერთობას. ზემოთთქმული უფრო გასაგები რომ იყოს მაგალითს მოვიყვან:

ფსიქოლოგიური დახმარების ცხელ ხაზზე ვმუშაობდი, სადაც ერთი ახალგაზრდა ქალი რეკავდა. გაფანტული სკლეროზით იყო დაავადებული. მხედველობა დაქვეითებული ჰქონდა(პრაქტიკულად ვერ ხედავდა), გადაქდგილება უჭირდა. მშობლები გარდაცვლილი ჰყავდა და ერთადერთი მომვლელი, თუ პატრონი, მისთვის მდგმური იყო. ხასიათით ძალზე ბავშვური და თითქოსდა უსუსური იყო. თუმცა როდესაც საჭირო იყო საქმეს მშვენივრად ართმწევდა თავს.. ის დღეში რამდენჯერმე რეკავდა. ზოგჯერ საკმაოდ უცნაურ კითხვებს სვამდა (უცნაურს ფსიქოლოგიური დახმარების კვალობაზე). მაგალითად, “რა ვქნა ეხლა? ჰერკულესი მოვიხარშო, თუ სალათი გავიკეთო?” ან “კვერცხი მოვხარშო თუ შევწვა?” და ასე შემდეგ და ასე შემდეგ. თითქოს და რა აქვს ამას საერთო ფსიქოთერაპიასთან ან ფსიქოლოგიურ კონსულტირებასთან? საქმეც იმაშია რომ აქვს. ნებისმიერ რამეს აქვს მნიშვნწლობა ფსიქოთერაოპიაში, ნებისმიერ ნიუანსს: ჟესტს, გამოხედვას, ხმის ტემბტრს, მიმიკას, შემპარავ კითხვას. მოკლედ ყველაფერს. ასე იყო ამ შემთხვევაშიც. სინამდვილეში ეს ქალბატონი ამ კითხვებით შემდეგ მესიჯს მიგზავნიდა: “შეხედე, როგორი უსუსური ვარ, ესეთი ელემენტარული რამის გადაწყვეტაც კი არ შემიძლია. არ ვიცი რა მინდა. დამეხმარე ამის გარკვევაში. ანდა არა, უმჯობესია შენ თვითონ გადაწყვიტო ყველაფერი ჩემს მაგივრად, როგორც ამას ჩემი მშობლბი აკეთებდნენ” აი ეს უკვე ის ქვეტექსტი იყო, რომელიც იმალებოდა ამ ბანალური კითხვების უკან ჰერკულესის, სალიუათისა და კვერცხის შესახებ. ეს ასევე მიუთითებდა იმაზე თუ რა როლი მაკისრებდა მე ჩვენს ურთიერთობებში: მისი მშობლების მსგავსად უნდა ყველაფერი მის მაგივრად გადამეწყვიტა. ისიც კი თუ რა უნდა ეჭამა მას საუზმეზე (!)

სწორედ ამგვარი ქვეტექსტებისა და ნიუანსების დანახვა და გარჩევა წარმოადგენს წარმატებული ფსიქოთერაპიის საფუძველს. თუმცა ეს რათქმაუნდა არაა საკმარისი. მხოლოდ პროცესის შინაარსისგან განსხვავება ვერაფერს უშველის, თუ პაციენტმა არ იგრძნო რომ შენ მისი გესმის, რომ შენ თანაგანიცდი მის მდგომარეობას. ყოველგვარი ინტერპრეტაცია, რჩევა თუ მითითება უშედეგო იქნება თუ ამგვარი ურთიერთგაგების ატმოსფერო არ ჩამოყალიბდა.  ამას ფსიქოთერაპიული თერმინოლოგიით “რაპორტის დამყარება” ჰქვია.

მახსოვს ჩემთან ახალგაზრდა, 18-19 წლის გოგონა მოვიდა, რომელსაც შფოთვითი შეტევები ჰქონდა. გარეთ გასვლისთანავე ცუდად ხდებოდა. ვისაუბრეთ მისი პრობლემის არსზე და შემდგომი თერაპიის გეგმა დავსახეთ. უშუალოდ თერაპიულ ჩარევაზე არ გადავსულვარ, მხოლოდ ავუხსენი რისი შეთავაზება შემეძლო მისთვის და რაში მდგომარეობდა თერაპია. ამ პირველი სეანსის შემდეგ ის დამიკავშირდა და მითხრა რომ თავს გაცილებით უკეთ გრძნობს და მადლობა გადამიხადა ამისთვის. როდესაც ვკითხე, თუ რამ იმოქმედა მასზე ასე დადებითად ჩვენი საუბრის დროს მან მითხრა: “ვგრძნობდი, რომ შენ ჩემი გესმოდა.” რათქმაუნდა მე მესმოდა მისი, რამდენიმე წლის წინ ხომ მე თვითონაც მსგავსი პრობლემები მქონდა. რეალურად რაც შემეძლო შემეთავაზებინა ეს იყო გაგება და თანაგანცდა. ფსიქოანალიტიკური ლიტერატურის სქელ-სქელი ტომეულები აქ სრულიად გამოუსადეგარი აღმოჩნდა. ადამიანს უბრალოდ სჭირდებოდა ვიღაც ვინც გაუგებდა, რათგან არც მშობლებს და არც მეგობრებს არ ესმოდათ თუ რა ემართებოდა მას. მათი აზრით ის “პატარა სულელი გოგო” იყო, რომელიც ეხლა უბრალოდ ჭირვეულობს. ერთადერთი ვინც სერიოზულად ეკიდებოდა პრობლემას მისი შეყვრებული იყო, რომელსაც მშობლებისგან ფარულად ჩემთან სეანსზე მოჰყავდა იგი.

კარგი, ვთქვათ დამყარდა რაპორტი. თერაპევტი და პაციენტი შესანიშნავად უგებენ ერთმანეთს. მაგრამ მერე და რა? რა ეშველება თვითონ პრობლემას ან სიმპტომს რომლითაც პაციენტი მოვიდა ფსოქოთერაპიაზე? განკურნრბის ფსიქოთერაპიული პროცესი ყოველთვის მოიცავს რაიმე ცვლილებას. იქნება ეს შიდაპიროვნული ცვლილება ადამიანში, თუ მის გარემოში, მის ურთიერთობებში. უმეტესწილად ეს ორი რამ ურთიერთდაკავაშირებულია ხოლმე და ერთი მეორეს იწვევს. მაგრამ როგორ გამოვიწვიოთ ცვლილება? რა უნდა გავაკეთოთ? როგორც ირვინ იალომი იტყოდა “კურნავს ურთიერთობა და მხოლოდ ურთიერთობა.” მართლაც, ცოდნა არაფერს ცვლის. პრობლემის წარმოშობის მიზეზის ცოდნა მხოლოდ პირველი, და თანაც სრულებით არააუცილებელი, ნაბიჯია ფსიქოთერაპიაში. ეერთადერთი რის შედეგადაც შეიძლება მივაღწიოთ გარკვეულ თერაპიულ ეფექტს ინტერპრეტაციის წყალობით ესაა როგორც თერაპევტის, ასევე პაციენტის სიმშვიდე იმის გამო რომ ცნობილია “რაც გვჭირს” და “ვიცით რასაც ვაკეთებთ.” ძალიან ხშირად ვხვდები კითხვას პაციენტების მხრიდან: “მითხარით რა მჭირს?” რეალურად ამის ცოდნა არაფერს ცვლის, პრობლემა პრობლემად რჩება, მაგრამ ეს აღარაა გაუგებარი პრობლემა. ცოდნა გაურკვევლობას ხსნის და ამგვარად დადებითად მოქმედებს პაციენტზე, ხოლო თერაპევტს თავდაჯერებულობას ჰმატებს. მაგრამ ფსიქოთერაპია ეს მართლაც ურთიერთობის პროცესია და სწორედ ამ ურთიერთობის ხარჯზე ხდება ცვლილება. ადამიანთა უმეტესობას, რომლებიც ფსიქოთერაპიას მიმართავენ გარკვეული უარყოფითი ემოციური გამოცდილება აქვთ კონკრეტულ საკითხებთან დაკავშირებით. ხშირად ეს ურთიერთობებს ეხება. მაგალითად, დედა რომელიც შვილს არ ღებულობს დამ ის “გამოსწორებას” ცდილობს ან მეგობრები, რომლებიც ბავშვობაში გამუდმებით დასცინოდნენ პაციენტს. ეს ყველაფერი ფსიქომატრავმირებელად მოქმედებს. ლოგიკურია ვივარაუდოთ რომ ამ ადამიანებს ესჭიროებათ უარყოფითი გამოცდილების შეცვლა დადებითით და სწორედ ამგვარ დადებით ატმოსფეროს უქმნის მათ ფსიქოთერაპევტი. ადამიანის უპირობო (ანუ “ისეთად როგორიც ის არის”) მიღება წარმატებული ფსიქოთერაპიის კიდევ ერთი საწინდარია.

მახსენდება ჩემი “სასიყვარულო თავგადასავალი”  პირველ კურსზე. აპრილი თუ მაისი იყო და ტელეფონზე გოგომ დამირეკა გასაცნობად. ის შაყირობდა და საკმაოდ უხეშადაც. შეურაცხყოფისა და იუმორის ზღვარზე თამაშობდა. ეს მისი მხრიდან გამოწვევის ერთერთი საშუალება იყო.  არ შევიმჩნიე და ავყევი. თანდათან საუბარს შევყევით და გარკვეული ხნის შემდეგ მან მომიყვა, როგორ შეაცდინა შეყვარებულმა შემდეგ კი მიატოვა, იმ მიზეზით რომ არაქალიშვილს ვეღარ მოიყვანდა ცოლად. გოგონა ამბობდა რომ დღისით კარგად გრძნობს თავს, მხიარულობს, (მართლაც კარგი იუმორის გრძნობა ჰქონდა), მაგრამ როგორც კი ღამდება ის ცუდად ხდება და ითრგუნება (ეს დამახასიათებელია ზოგადად ფსიქოლოგიური პრობლემებისთვის – ყველა მტკივნეული განცდა ძილის წინ, ღამით ამოტივტივდება ხოლმე). ამბობდა რომ მთელი ღამე ტირის და დილით გამოუძინებელი დგება დასიებული თვალებით. ეშინოდა რომ აღარავინ მოიყვანდა ცოლად და არავის მოუნდებოდა მასთან სერიოზული ურთიერთობა. მისი აზრით, ახლა ის მხოლოდ სექსუალურ ობიექტად თუ გამოდგებოდა. მე ჩემი აღშფოთება გამოვთქვი და ვუთხარი, რომ პირადად მე ვერ ვხედავ პრობლემას არაქალიშვილზე დაქორწინებისი და რომ საერთოდ ქალიშვილობის ინსტიტუტი ჩემთვის მიუღებელია. ეს გლწრფელად ვთქვი, რათგან საკმაოდ ლიბერალურად მოაზროვნე ახალგაზრდა გახლდით. კიდევ რამდენიმე ხანი ვისაუბრეთ და იმ საღამოს თბილად დავემშვიდობეთ ერთმანეთს. შემდეგი საუბრისას მან მახარა რომ უკვე იშვიათად თუ ტირის ღამით და თავს გაცილებით უკეთ გრძნობს და რომ ეს ჩემი დამსახურებაა. სიმართლე გითხრათ, გამიკვირდა. მართლაც, რა შემეძლო მე, პირველკურსელ ბიჭს, რომელსაც ფსიქოლოგიაში ფროიდის ერთი-ორი სტატია თუ ჰქონდა წაკითხული და ისიც, გამოგიტყდებით, მხოლოდ ზოგად დონეზე გაეგო. წლების შემდეგ გავაანალიზე რაც მოხდა მაშინ – ის შეცდენილი გოგონა იყო, რომელსაც საზოგადოებრივი აზრი ზღუდავდა და თანაც უარყოფითი გამოცდილება ჰქონდა მიღებული პირად ცხოვრებაში. მიაჩნდა რომ ყველა მამაკაცი მომავალში მისი ყოფილი შეყვარებულის მსავსად მხოლოდ სექსუალურ ობიექტად აღიქვამდა მას. მე კი ლიბერალურად მოაზროვნე ახალგარდა ვიყავი, რომელმაც მიიღო იგი “როგორიც არის” და თანაც ეგრევე კი არ დაუწყო შებმა და სექსზე დათანხმება, არამედ უბრალოდ მეგობრულად ესაუბრებოდა და ლაზღანდარაობდა მასთან ერთად. ეს კი უკვე დადებითი ემოციური გამოცდილება იყო და სწორედ ამან გამოიღო შედეგი.

მაგრამ მხოლოდ თბილი, გულითადი ურთიერთობაც არ კმარა. უფრო მეტიც ეს გარკვეულწილად სახიფათო თამაშია. რა გარანტია აქვს ან თერაპევტს ან პაციენტს რომ თერაპია ურთიერთობა სასიყვარულო ურთიერთობაში არ გადავა ან თერაპევტ-პაციენტი ისე დამეგობრდებიან, რომ ეს შეუძლებელს გახდის შემდგომ თერაპიულ პროცესს. ფსიქოთერაპიაში ყოველთვის საჭიროა გარკვეული დისტანცია. ყველაზე გამოცდილი და მცოდნე ფსიქოთერაპევტებიც კი ერიდებიან ახლობლებთან მუშაობას. ამგვარ ემოციურ კავშირს პაციენტის მხრიდან თერაპევტისადმი ტრანსფერი (ანუ გადატანა), ხოლო თერაპევტის მხრიდან პაციენტისადმი კონტრტრანსდფერი ჰქვია. სინამდილეში ეს გრძნობები გარკვეულწილად არარეალურია, რათგან ფაქტიურად მიმართულია არა ამ კონკრეტულ პიროვნებაზე (პაციენტსა თუ თერაპევტზე) არამედ რაიმე მნიშვნელოვან ფიგურაზე პაციენტის, თუ თერაპევტის ცხოვრებაში. ვთქვათ მშობლებზე ან დედმამიშვილებზე, მეგობრებზე და ნებისმიერი, ვინც კი ემოციურად მნიშვნელოვანია მათთვის. თუმცა ტრანსფერიც და კონტრტრანსფერიც გონივრული გამოყენების შემთხვევაში, შესაძლოა მძლავრ თერასპიულ იარაღად იქცეს.

კიდევ ერთი უძლიერესი ინსტრუმენტი, რომელიც ასე თუ ისე ყველა სახის ფსიქოთერაპიაში გამოიყენება არის პრინციპი “აქ და ამჟამად.” გაცილებით უფრო მნიშვნელოვანია რა ხდება აქ და ამჟამად, ამ კონკრეტულ მომენტში, პაციენტის ცხოვრების ამ კონკრეტულ მონაკვეთზე, ვიდრე ის თუ რა ხდებოდა “იქ და მაშინ,” ვთქვათ ბავშვობაში ან თუნდაც 10 წლის წინ. ორიენტაცია აწმყოსა და მომავალზე გაცილებით უფრო ეფექტურია ვიდრე ორიენტაცია წარსულზე. მაგალითად, თერაპევტს შეუძლია პირდაპირ მიუთითოს პაციენტს თუ რა ხდება მათ შორის აქ და ამჟამად. მათ შეუძლიათ ისაუბრონ განიცდის თვითოეული მათგანი. (ამ დროს თერაპევტი გულწრფელობის პირად მაგალითს უჩვენებს პაციებნტს, რაც ამ უკანასკნელს უფრო “ხსნის”) თერაპევტი ეკითხება პაციენტს თუ როგორ გრძნობს იგი თავს, როდესაც ახლა ბოლოსდაბოლოს გაბედა და თავისუფლად ისაუბრა დაგროვილ მტკივნეულ განცდებზე.

საქმე იმაშიც არის, რომ ნებისმიერ ადამიანს  ნებისმიერ (მათშორის თერაპიულ) ურთიერთობაში გადმოაქვს მისთვის დამახასიათებელი ქცევითი სტერეოტიპები, დამოკიდებულებები და განცდები. ნებისმიერ შემთხვევაში პაციენტი თავისი განცდების პროეცირებას ახდენს თერაპევტზე და გარკვეულ როლს ანიჭებს მას. ამ გარემოებებზე მითითება კი საშუალებას აძლევს პაციენტს გააცნობიეროს და მიიღოს ის მტკივნეული განცდები, რომლებიც საფუძვლად უდევს მის პრობლემას. ამგვარი მიდგომის შედეგად პაციენტი ერთხელაც ჩერდება და ეკითხება საკუთარ თავს: “მართლაც რას ვაკეთებ? ეს მართლაც ისაა რაც მე მინდა? როგორ მივაღწიო სასურველ მიზანს, როგორ შევიცვალო?” აი ეს უკანასკნელი კითხვა ხდება ცვლილების და განკურნების საწინდარი.

კიდევ ერთი, და ამჯერად ამ პოსტში უკანასკნელი, მექანიზნმი (ან თუ გნებავთ ილეთი), რომელიც იწვევს ცვლილებას ფსიქოთერაპიულ პროცესში არის “ფსიქოთერაპიული მოქმედება.” განსხვავებით ინტერპრეტაციისგან და ცარიელი, ბრტყელ-ბრყელი სიტყვებისა და ახსნებისგან თერაპიული მოქმედება გაცილებით უფრო კონკრეტული და ხელშესახებია. სწორედ ის კურნავს ადამიანს.

გავიხსენოთ ახალგაზრდა ქალი, რომელსაც გაფანტული სკლეროზი ჰქონდა. მისი შემთხვევა საინტერესო მეჩენა და ამიტომ გადავწყვიტე ტრენინგ-სემინარში მაგალითად გამომეყენებინა იგი. მაგრამ ამისთვის თავად ამ ქალბატონის თანხმობა მჭირდებოდა. ერთერთი საუბრის ბოლოს მე ვუთხარი რომ თხოვნა მქონდა მასთან. ვთხოვდი ნება დაერთო მისი შემთხვევა სემინარზე წარმედგინა დამსწრეთათვის. ვერც კი წარმოიდგენთ როგორ გაეხაერდა. სიხარულისგან მან თავისი სრული სახელი და გვარი დამისახელა (ტელეფონზე ასეთი რამ აკრძალული იყო აბონენტის ანონიმურობის დაცვის მიზნით. აქამდე ის ყოველთვის გამოგონილი სახელით საუბრობდა), მისამართი და ტელეფონის ნუმერიც კი ჩამაწერინა და მითხრა დავკავშირებოდი, თუ კი დამატებით რაიმე დამჭირდებოდა. ამ ადამიანს, თავისი ეგოიზმის, უსუსურობისა და განებივრებულობის მიხედავად, სურდა მნიშვნელოვანი და სასარგებლო ყოფილიყო სხვებისთვის. უბრალოდ არ იცოდა რითი შეიძლება ყოფილიყო იგი მნუშვნელოვანი. ამ დროს კი აღმოჩნდა, რომ მისი შემთხვევით ფსიქოთერაპეტი დაინტერესდა. ამ შემთხვევამ საშუალება მოგვცა მომავალში ამ ქალბატონის შინაგანი რესურსები გვეძებნა – კიდევ რით შეიძლებოდა ყოფილიყო იგი მნიშვნელოვანი სხვებისთვის?

და აი კიდევ ერთი ფსიქოთერაპიული პრინციპი: ადამიანი ფსიქოთერაპევტთან არა მხოლოდ პრობლემებით დახუნძლული, არამედ ასევე ამ პრობლემების გადაწყვეტის შინაგანი რესურსებითაც მიდის. ფსიქოთერაპევტის მიზანიც სწორედ ესაა – დაინახოს და გააქტიუროს პაციენტში ეს შინაგანი რესურსი. შემდეგ, დროთა განმავლობაში, პრობლემა თავისთავად, ავტომატურად გვარდება ხოლმე.

(გაგრძელება იქნება)  : )