სიყვარულის ჯალათი – შესავალი (დასაწყისი)

აქ კი მინდა შემოგთავაზოთ შესავალი ირვინ იალომის წიგნიდან “სიყვარულის ჯალათი და სხვა ფსიქოთერაპიული ნოველები.”

წარმოიდგინეთ სურათი: სამასი ან ოთხასი ადამიანი იყოფა წყვილდებად და ერთმანეთს უსვამს მხოლოდ ერთ კითხვას – “რა გსურს შენ?”   რა შეიძლება იყოს ამაზე მარტივი? ერთი კითხვა და პასუხი მასზე. მიუხედავად ამისა მე არაერთხელ დავკვირვებივარ, რამდენად ძლიერ და მოულოდნელ განცდებს იწვევს ეს მარტივი ჯგუფური სავარჯიშო. ზოგჯერ ოთახი ზანზარებს ემოციებისგან. სრულებით ბედნიერი და წარმატებული, კარგად ჩაცმული და არა სასოწარკვეთილი ან უბედური ქალები და მამაკაცები სულის სიღრმემდე შეძრულნი რჩებიან. ისინი მიმართავენ მათ ვინც სამუდამოდ დაკარგეს – გარდაცვლილ ან მიტოვებულ მშობლებს, მეუღლეებს, მეგობრებს: “მე კვლავ მინდა შეგხვდე”, “მე მინდა რომ გიყვარდე”, “მე მინდა რომ იცოდე, როგორ მიყვარხარ და როგორ მწყდება გული, რომ ეს თავის დროზე არ გითხარი”, “მინდა რომ შენ დაბრუნდე, მე ისე მარტო ვარ!”, “მე მინდა ბავშვობა, რომელიც არასდროს მქონია”, “მე მინდა გავხდე ახალგაზრდა და ჯანმრთელი. მინდა ვუყვარდე და პატივს მცემდნენ. მინდა ჩემს ცხოვრებას აზრი ჰქონდეს. მინდა რამეს მივაღწიო. მე მინდა ვიყო ძვირფასი სხვებისთვის  ვახსოვდე მათ”.

ამდენი სურვილი, სევდა და ტკივილი, რომელიც ჩვეულებრივ გულის სიღრმეში იმალება და მხოლოდ დრო და დრო ამოდის ზედაპირზე. ბედისწერის ტკივილი. არსებობის ტკივილი. ტკივილი, რომელიც ყოველთვის ჩვენთან არის, რომელიც ყოველდღიურობაში იმალება და რომელსაც ასე ადვილად შეგვიძლია შევეხოთ. ნებისმიერი რამ: მარტივი ჯგუფური სავარჯიშო, ხანმოკლე დაფიქრება საკუთარ ცხოვრებაზე, ხელოვნების ნიმუში, ქადაგება, პიროვნული კრიზისი ან დანაკარგი. ყველაფერი ეს გვახსენებს, რომ ჩვენს ყველაზე სანუკვარ ოხცნებებს ასრულება არ უწერიათ. ესეთია მაგალითად,  მუდმივი სიჭაბუკის სურვილი, სურვილი არასდროს დაბერებისა, სურვილი გარდაცვლილთა დაბრუნებისა, ოცნებები იდეალურ სიყვარულზე, სრულ უსაფრთხოებაზე, უდრეკელობაზე, დიდებაზე და თავად უკვდავებაზეც კი.

როდესაც ეს მიუღწეველი ოცნებები იწყებენ ჩვენი ცხოვრების მართვას ჩვენ მივმართავთ ჩვენს ოჯახის წევრებს, მეგობრებს, რელიგიას, ხანდახან კი – ფსიქოთერაპევტებს. ამ წიგნში მოთხრობილია ათი პაციენტის ამბავი, რომლებმაც მიმართეს ფსიქოთერაპევტს და მკურნალობის პროცესში წააწყდნენ არსებობის ტკივილს. მაგრამ მათ მომმართეს არა ამ ტკივილის. არამედ სრულებით ჩვეული, ყოველდღიური პრობლემების გამო: მარტოობა, საკუთარი თავის ზიზღი, თავის ტკივილები, იმპოტენცია, სექსუალური გადახრები, ჭარბი წონა, გადაღლა, სევდა, ცალმხრივი სიყვარული, ხასიათის ცვალებადობა, დეპრესია. მაგრამ ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში (და ყოველთვის ახლებურად) თერაპიის შედეგად მივდიოდით ამ ყოველდღიურ პრობლემათა სიღრმისეულ მიზეზებამდე.

“მე მინდა! მე მინდა!” ისმის ისევ და ისევ ყველა ნოველაში. ერთერთი პაციენტი გამუდმებით ამბობდა: „მე მინდა დავიბრუნო ჩემი გარდაცვლილი, საყვარელი ქალიშვილი“ და ამავე დროს ხელს კრავდა ორ ცოცხალ ვაჟიშვილს. მეორე პაციენტი კი ამტკიცებდა: “მე მინდა მქონდეს სექსი ყველა ქალთან რომელსაც კი ვიცნობ” – იმ დროს, როდესაც მისი სხეულის ყოველ უჯრედს კიბო დაუფლებოდა. მესამე ოცნებობდა: “მე მინდა მყავდეს მშობლები, მქონდეს ბავშვობა, რომელიც არასდროს განმიცდია” და ამ დროს იტანჯებოდა სამი წერილის გამო, რომელთა გახსნასაც ვერაფრით ბედავდა. კიდევ ერთი პაციენტი ქალი ამბობდა: “მინდა ვიყო მუდამ ახალგახზრდა”, ამ დროს კი ის ხანშისესული ქალბატონი გახლდათ, რომელიც ვერაფრით ამბობდა უარს სიყვარულზე მასზე 35 წლით უმცროსი მამაკაცის მიმართ.

მე ღრმად ვარ დარწმუნებული, რომ ფსიქოთერაპიის ძირითად საგანს წარმოადგენს სწორედ ეს არსებობის ტკივილი და არა ჩაკლული ინსტინქტური მისწრაფებანი ან ნახევრადდავიწყებული პიროვნული ტრაგედიები, როგორც თვლიან ხოლმე. მთელი ჩემი პრაქტიკული სამუშაო ეფუძნება ერთ ძირითად მტკიცებულებას. ის გაურკვეველი შფოთვის შეგრძნება, რომელსაც ნებისმიერი პაციენტი განიცდის, გამოწვეულია მისი შეჯახებით ცხოვრების მკაცრ რეალობასთან ანუ არსებობის მოცემულობებთან.

 

კიუბლერ-როსის მოდელი

როგორც უკვე აღვნიშნეთ ელიზაბეტ კიუბლერ-როსმა ადამიანთა სიკვდილზე ფსიქოლოგიური რეაგირების შესწავლის შედეგად ჩამოაყალიბა საკუთარი მოდელი, რომელიც ეტაპობრივად ცვალებადი სტადიებისგან შედეგება. ესენია :

უარყოფა. თავდაპირველად როდესაც ადამიანი გებულობს თავისი ან ახლობლის გარდაუვალი სიკვდილის შესახებ ის ამ ფაქტს უარყოფს. «შეუძლებელია ეს მე დამმართნოდა». როგორც წესი ასეთ დროს ადამიანი გაურბის საუბარს ამ თემაზე ან თუ ვინმე იწყებს სიკვდილზე საუბარს მაშინ ის «ატარებს» მის ნათქვამს, თითქოს არც არაფერი გაუგია ან ღიზიანდება ნათქვამის გამო.

გაბრაზება. თანდათანობით პიროვნება ხვდება რომ ეს მაინც მას დაემართა და ფაქტს ვერ გაექცევა. ასეთ დროს მას ბრაზი იპყრობს. «რატომ არ შეუძლიათ ექიმებს რომ გადამარჩინონ ? ესაა მათი ნაქები მედიცინ და მეცნიერება ?!» ასევე ხშირია ტიპიურია გარდაცვლილი ადამიანის მიმართ: «ეს რა გაბედა, ეს როგორ გააკეთა! როგორ მიმატოვა!»

შევაჭრება. როდესაც ბრაზიც უშედეგო აღმოჩნდება. ადამიანი იწყებს ვაჭრობას. «იქნებ შეძლოთ ჩემი განკურნერბა? მინდა ჩემი შვილის დაბადების დღეს მოვესწრო, იქნებ შეიძლება გავახანგრძლივოთ დრო?» ამ სტადიაზე ადამიანს უკვე ესმის რომ იგი (ან მისი ახლობელი) გარდაიცვლება, მაგრამ სურს გარდაცვალების დრო გადაავადოს.

დეპრესია. საბოლოოდ ადამიანი ხვდება რომ ვერაფერი შეცვლის იმას რაც უწერია და ითრგუნება. ცხოვრება უაზროდ ეჩვენება. ის სასოწარკვწთილებაში ვარდება. არც ბრაზმა და არც ვაჭრობამ არ შედეგი არ გამოიღო, მას თითქოს იმედი აქვს დაკარგული, მაგრამ…

მიღება. …საბოლოო სტადიაზე ის ეგუება თავის ან თავისი ახლობლის ბედს. “მე მოვკვდები, მაგრამ ყველაფერი მაინც წესრიგში იქნება”. ამ დროს ადამიანი ცდილობს მოაგვაროს და გააკეთოს ის საქმეები რაც მისთვის მნიშვნელოვანია. სწორედ ესაა სიკვდილის მაკურნებელი ძალა. ადამიანი ხვდება რომ მას თვეები, ან სულაც კვირეები დარჩა და აღარ ცდება სისულელეებზე, ფუჭ განცდებზე. ის სრულებით ახდენს საკუთარ პიროვნული რესურსის მობილიზაციას და დარჩენილი დრო ყველაზე აქტიური შეგრძნებებით და სიცოცხლით აღსავსე ხდება მისთვის, ვიდრე მთელი მისი განვლილი ცხოვრება იყო.

თუმცა ელიზაბეტ კიუნლერ-როსმა ეს სტადიები თავადაპირველად სასიკვდილოდ დაავადებულ პაციენტებთან გამოიყენა, შემდგომში ეს მოდელი გამოყენებულ იქნა მის მიერვე სხვა დანაკლისების დროსაც. სინამდვილეში სიკვდილის ფაქტი იმითაა მძიმე რომ სიკვდილი გვართმევს საყვარელ ადამიანებს, არსებულ შესაძლებლობებს, ჩვეულ ცხოვრებას გვინგრევს და არარსებობაში გადავყავართ. ასევე შეიძლება იმოქმედოს საყვარელ ადამიანთან განშორებამაც, რა მნიშვნელობა აქვს რომ ის ცოცხალია, ის მაინც არაა ჩვენს გვერდით. ანდა სამსახურიდან დათხოვნა, ის გვართმევს მთელ რიგ შესაძლებლობებს, გვირევს სამომავლო ცხოვრებისეულ გეგმებს. ამგვარად ემოციური რეაგირების ეს სტადიები დამახასიათებელია არა მხოლოდ სიკვდილზე რეაგირებისთვის, არამედ ნებისმიერ იმ სიტუაციისთვის რომელიც მძიმე და მნიშვნელოვან დანაკლისთანაა დაკავშირებული.

ჰუმანისტურ-ექზისტენციალური მიმდინარეობა ფსიქოთერაპიაში (ნაწილი მეორე)

იმის და მიუხედავად რომ ექზისტენციალური (ადამიანის არსებობასთან დაკავშირებული) საკითხები უძველესი დროიდან აწუხებდათ კაცობრიობის გამოჩენილ მოაზროვნეებსა და მეცნიერებს, ფსიქოთერაპიაში ამ საკითხმა მხოლოდ მეოცე საუკუნის 40-50-იან წლებიდან დაიწყო განვითარება ჰუმანიზმთან ერთად. სხვადასხვა ფსიქოთერაპევტი ყურადღებას ამახვილებდა არსებობასთან დაკავშირებულ სხვადასხვა საკითხზე. ასე მაგალითად ელიზაბეტ კიუბლერ-როსმა (1926-2004) შეისწავლა ადამიანის ემოციურ-ფსიქოლოგიური რეაქციები საკუთარ ან ახლობლის მოსალოდნელ სიკვდილთან დაკავშირებით. შემდგომში მან ჩამოაყალიბა კიდეც მოდელი, რომელსაც მისი სახელი ეწოდა. ელიზაბეტი დადიოდა ონკოლოგიურ კლინიკებში და კითხვარს ავსებინებდა მომაკვდავ პაციენტებსა და მათ ახლობლებს. მას ამისთვის მეტსახეკლიც კი შეარქვეს – “დეიდა სიკვდილი.”

ელიზაბეტ კიუბლერ-როსი

ავსტრიელმა ფსიქოთერაპევტმა ვიქტორ ფრანკლმა (1905-1997) შექმნა თავისი ლოგოთერაპია. რომელიც ფსიქიური აშლილობის უმთავრეს მიზეზად ადამიანის ცხოვრებაში საზრისის არარსებობას ასახელებდა. ფრანკლის აზრით თუ ადამიანს აქვს რაღაც რისთვისაც უნდა იცხოვროს ის ყოველთვის შეძლებს ცხოვრებისეული სიძნელეების გადალახვას თავად ფრანკლყ როგორც გერმანელი ებრაელი ჰიტლერის რეჟიმის დროს საკონცენტრაციო ბანაკში იმყოფებოდა, ძალზე მძიმე სიტუაციაში. მაგრამ მან შეამჩნია რომ თუ კი ადამიანს აქვს სულ მცირე არჩევანის საშუალება მაინც (მაგალითად დღეს მხოლოსდ წყალი დალიოს თუ შავი პურის ყუაც მიაყოლოს) მაშინ ის არ ვარდება სასოწარკვეთილებაში და კიდევ შეუძლია გაუმკლავდეს მძიმე მდგომარეობას. თავად ფრანკლს ამ პირობებში გააძლებინა აზრმა, რომ მან აუცილებლად უნდა დააღწიოს თავი საკონცენტრაციო ბანაკს, რათა შემდეგ თავისი გამოცდილება გაუზიაროს სხვებს. მან ეს მოახერხა კიდეც, სწორედ ამ განცდებზე და აზრებზე არის დამყარებული მის მიერ შექმნილი ლოგოთერაპია.

ვიქტორ ფრანკლი

კიდევ ერთი ამერიკელი ფსიქოთერაპევტი როლლო მეი (1909-1994) აქცენტს თავისუფლების სიძნმელეზე აკეთებდა. ის სამართლიანად მიიჩნევდა რომ თავისუფლება აუცილებლად პიროვნების მიერ საკუთარ თავზე პასუხისმგებლობის აღებასთანაა დაკავშირებული. სწორედ ეს პასუხისმგებლობის აღების აუცილებლობა იწვევს ადამიანში შფოთვის შეგრძნებას ან დეპრესიულ შეტევებს. ნებელობით ქმედებას მეი განიხილავდა როგორც ადამიანის უნარს გააკეთოს თავისუფალი არჩევანი და მიიღოს დამოუკიდებელი გადაწყვწეტილებები.

როლლო მეი

მაგრამ საბოლოო ჯამში ყველაზე უფრო სრულყოფილად ექზისტენციალური ფსიქოთერაპიიის არსი ჩამოაყალიბა რუსულ-ებრაული წარმოშობის ამერიკელმა ფსიქოთერაპევტმა და ფსიქიატრმა ირვინ იალომმა (დაიბადა 1931 წელს). ის თვლის რომ სხვადასხვა ფსიქიური აშლილობა ან ფსიქოლოგიური პრობლემა ვითარდება ადამიანის შეჯახების შედეგად ე.წ. “არსებობის მოცემულობებთან.” იალომმა გამოყო ოთხი ამგვარი მოცემულობა: 1. ჩვენი და ჩვენი ახლობლების გარდაუვალი სიკვდილი, 2. ყოვლისმომცველი ექზისტენციალური მარტოობა, რომელიც იალომის აზრით საუკეთესოდ გამოიხატება ფრაზაში: “ჩვენ მარტონი ვიბადებით და მარტონი ვკვდებით”, 3. თავისუფლება რომელიც გამუდმებულ არჩევანის გაკეთებასთან და საკუთარ თავზე პასუხისმგებლობის აღებასთანაა დაკავშირებული (აღსანიშნავია რომ იალომი როლლო მეის მოწაფე, პაციენტი და უმცროსი მეგობარი გახლდათ), და 4. ცხოვრების საზრისთან დაკავშირებული პრობლემები.

ირვინ იალომი

განსაკუთრებული წვლილი ირვინ იალომმა ადამიანის სიკვდილისადმი დამოკიდებულების შესწავლაში შეიტანა. ის სიკვდილს ორ მთავარ მნიშვნელობას ანიჭებს: ერთისმხრივ, სიკვდილის გარდაუვალობის განცდა შესაძლოა გახდეს სხვადასხვა ფსიქიური აშლილობის მ,იზეზი. ნებისმიერი შფოთვითი აშლილლობა თუ ფობია შეგვიძლია განვიხილოთ როგორც სიკვდილის შიში. გარდა ამისა, ცხოვრების მანძილზე ადამიანი გარდაუვლად ხვდება მოვლენებსა და სიტუაციებს რომლებიც მას სიკვდილს ახსენებენ. ესეთებია – სკოლის ან უმაღლესი სასწავლებლის დამთავრება, საყვარელ ადამიანთან განშორება, სამსახურიდან დათხოვნა ან პენსიაზე გასვლა და ა.შ. მეორესმხრივ კი სიკვდილის გარდაუვალობის გაცნობიერებამAშესაძლოა ადამიანი უფრო ძლიერი და, როგორ პარადოქსულადაც არ უნდა ჟღერდეს, სიცოცხლით სავსე გახადოს.  მართლაც თუ კი ჩვენ გამუდმებით გავიაზრებთ რომ უნდა მოვკვდეთ და თანაც არავინ იცის როდის მოხდება ეს, მაშინ აღარ დაგვრჩება დრო “წვრილმან სისულელეებზე,” მათ შორის ნევროზსა და დეპრესიაზე. გარდაუვალი მოკვდავობის განცდა აწვრილმანებს ყველანაირ სხვა განცდას და სულ სხვა კუთხიდან შეგვახედებს ცხოვრებას. თავისი მოსაზრებები იალომმა მოკლე სენტენციაში გადმოსცა: “თუ სიკვდილის ფაქტი ფიზიკურად გვანადგურებს, მაშინ სიკვდილის იდეას შეუძლია გადაგვარჩინოს.” სიკვდილის გარდაუვალობის გაცნობიერება გვეხმარება მოქმედებს დანარჩენ მოცემულობებთან დაკავშირებული პრობლემების გადალახვაში: ჩვენ გვეძლევა მეტი ძალა, რომ გავაკეთოთ თავისუფალი არჩევანი, რადგანაც სიკვდილის წინაშე პასიურად ყოფნაც უკვე თავისთავად არჩევანია, ასეთ დროს ადამიანი ირჩევს არჩევნის გაუკეთებლობას და საკუთარ ცხოვრებაზე კონტროლის დაკარგვას. ასევე არ გვრჩება დრო თვითშეცოდებისთვის და იმაზე წუწუნისათვის თუ რა მარტოსულები ვართ ჩვენ ამ სამყაროში და როგორ გვინდა ვითღაც იყოს ჩვენს გვერდით. აუცილებელია გავიაზროთ მარტოობის პარადოქსი – იმის და მიუხედავად რომ ჩვენ მართლაც მარტონი ვართ ექზისტნციალური თვალსაზრისით, ანუ მართლაც მარტონი ვიბადებით და მარტონი ვკვდებით, ამის და მიუხედავად ჩვენ შეგვიძლია არ ვიყოთ მარტონი ან ვიყოთ მაგრამ არა სრულებით, ამაში არაფერია საშინელი. ჩვენს გვერდით არიან ადამიაბნები, რომლებსაც შეუძლიათ ჩვენთვის ბევრი რამის გაკეთება და ჩვენც შეგვიძლია ბევრი რამის გაკეთება მათთვის. ეს განწყობა გადმოსცა იალომის ერთერთმა პაციენტმა, რომელმაც თქვა: “თუმცა მარტო იმყოფები ნავში, მაინც გსიამოვნებს, როდესაც ხედავ შუქს მეზობელი ნავებიდან.”

ასევე მძაფრდება ცხოვრების საზრისის განცდაც. ადამიანი ისწრაფვის რაც შეიძლება მეტი კარგი და მნიშვნელოვანი გააკეთოს, არ იჯდეს ფარ-ხმალ დაყრილი და ხელებ-ჩამოშვეუბული. სწორედ ამაში ხედავს იალომი სიკვდილის გარდაუვალობასთან გამკლავების საშუალებას. თუ ადამიანი ცხოვრების განმავლობაში გააკეთებს კარგს, გადასცემს სხვებს თავის ცხოვრებისეულ გამოცდილებას, რაც დაეხმარებათ მათ შემდგომში აღარ გაიმეორონ ის შეცდომები რაც მან დაუშვა და ამგვარად გაუადვილებთ მათ ცხოვრებას. ასევე ექზისტენციალიზმი ეხმიანება ჰუმანისმს და დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს პიროვნების თვითრეალიზებას. მთავარია ადამიანმა სრულად განავითაროს და გამოიყენოს მასში არსებული რესუერსი. იალომს ამ კუთხით ემანუილ კანტის შემდეგი სიტყვები მოჰყავს: “რაც უფრო კმაყოფილია ადამიანი თავისი ცხოვრებით, მით უფრო ნაკლებად ეშინია მას სიკვდილის.” ალბათ ამიტომაცაა მნიშვნელოვანი ცოტა ხნით მაინც მოვწყდეთ ხოლმე ყოველდღიურ საზრუნავს და დავფიქრდეთ რისთვის ვცხოვრობთ, რა არის ჩვენი არსენობის მიზანი? რა არის ჩადერბული ჩვენში, რაც შეგვიძლია განვავითაროთ და რა შეგვიძლია გავაკეთოთ სხვებისთვის? ასეთ შემთხვევაში ჩვენ აღარ დაგვრჩება დრო პრობლემებისთვის. მათ ადგილს განსახორციელებელი მიზნები და განსავითარებელი უნარები დაიკავებენ.

 

ჰუმანისტურ-ექზისტენციალური მიმდინარეობა ფსიქოთერაპიაში (ნაწილი პირველი)

მივადექით, როგორც იტყვიან, ბოლოს : ) მინდა გაგაცნოთ ჰუმანისტურ-ექზისტენციალური მიდგომა ფსიქოთერაპიასა და ფსიქოლოგიაში. ამ მიმდინარეობას სხვაგვარად “მესამე ძალასაც” უწოდებენ, რადგან ის თავის დროზე დაუპირისპირდა ერთისმხრივ ფსიქოანალიზს,  მეორესმხრივ კი კოგნიტურ-ბიჰევიორულ სკოლას და ადამიანის ბუნებასთან არსობრივად განსხვავებული მიდგომა ჩამოაყალიბა.  უნდა გამოვტყდე და ეს მიმართულება ყველაზე ახლოა ჩემთვის, ამიტომაც მინდა უფრო დაწვრილებით შევჩერდე მასზე. პიერველ რიგში მინდა მოგიყვეთ ჰუმანისტური ფსიქოლოგიის ერთერთ ფუძემდებელზე კარლ როჯერსზე და მის თეორიაზე.

კარლ როჯერსი

XX საუკუნის 50-იან წლბში კარლ როჯერსმა (1902-1987) ჩამოაყალიბა ე.წ. კლიენტზე ორიენტირებული თერაპია. მისი თეორიის ძირითადი დებულება გახლდათ ის რომ ნერბისმიერ ადამიანს ინსტიქტურ-ინტუიციურ დონეზე აქვს უნარი განსაზღვროს თუ რა სურს, რისთვის ცხოვრობს, რა ფიზიკური თუ ფსიქოლოგიური მოთხოვნილებები გააჩნია და ა.შ. ადამიანის ამ თვისებას როჯერსმა “ორგანიზმული შეფასებითი პროცესი” უწოდა. მასზე დაყრდნობით ჰარმობიულად განვითარებული პიროვნება ცდილობს საკუთარი თავის რეალიზებას. თუ ფსიქოანალიზში წამყვან მამოძრავებელ ძალად მიიჩნეოდა ფიზიოლოგიური მოთხოვნილებები (ე.წ. დრაივების თეორია), ხოლო კოგნიტურ ფსიქოლოგიასა და ბიჰევიორიზმში აქცენტი სააზროვნო კონსტრუქტებსა და რეფლექსებზე კეთებოდა, მაშინ ჰუიმანისტურ ფსიქოლოგიაში აქცენტი თვითაქტუალიზაციაზე გაკეთდა. შესაბამისად ფსიქოლოგიური პრობლემები, ნევროზი იქნება ეს დეპრესია თუ სხვა რაიმე აშლილობა, როჯერსის აზრით ვითარდება მაშინ, როდესაც ადამიანი ვერ ახერხებს თავისი პიროვნების სათანადო რეალიზებას. ხელს ამაში გვიშლიან ის დამოკიდებულებები და სტერეოტიპები, რომლებიც ჩვენში აღზრდის პროცესში იდება. საქმე იმაშია რომ ნებისმიერ მშობელს თუ აღმზრდელს მიაჩნია რომ მან საუკეთესოდ იცის თუ რა სურს და რა სჭირდება მის აღსაზრდელს, მის ბავშვს. არადა ხშირად ეს წარმოდგენები რეალობისგან შორსაა ხოლმე. ამგვარად “ჩლუნგდება” ორგანიზმულ-შეფასებითი პროცესი და ყალიბდება ე.წ. იდეალური “მე”, რომელიც განსხვავდება რეალური “მე”-სგან. თუ ეს განსხვავება საგრძნობია, მაშინ ვითარდება არაბუნებრივი ფსიქოლოგიური მდგომარეობა, რომელსაც საბოლოო ჯამში ფსიქოლოგიურ პრობლემებამდე მივყავართ.

მეოცე საუკუნის 50-იან წლბში კარლ როჯერსმა (1902-1987) ჩამოაყალიბა ე.წ. კლიენტზე ორიენტირებული თერაპია. მისი თეორიის ძირითადი დებულება გახლდათ ის რომ ნერბისმიერ ადამიანს ინსტიქტურ-ინტუიციურ დონეზე აქვს უნარი განსაზღვროს თუ რა სურს, რისთვის ცხოვრობს, რა ფიზიკური თუ ფსიქოლოგიური მოთხოვნილებები გააჩნია და ა.შ. ადამიანის ამ თვისებას როჯერსმა “ორგანიზმული შეფასებითი პროცესი” უწოდა. მასზე დაყრდნობით ჰარმობიულად განვითარებული პიროვნება ცდილობს საკუთარი თავის რეალიზებას. თუ ფსიქოანალიზში წამყვან მამოძრავებელ ძალად მიიჩნეოდა ფიზიოლოგიური მოთხოვნილებები (ე.წ. დრაივების თეორია), ხოლო კოგნიტურ ფსიქოლოგიასა და ბიჰევიორიზმში აქცენტი სააზროვნო კონსტრუქტებსა და რეფლექსებზე კეთებოდა, მაშინ ჰუიმანისტურ ფსიქოლოგიაში აქცენტი თვითაქტუალიზაციაზე გაკეთდა. შესაბამისად ფსიქოლოგიური პრობლემები, ნევროზი იქნება ეს დეპრესია თუ სხვა რაიმე აშლილობა, როჯერსის აზრით ვითარდება მაშინ, როდესაც ადამიანი ვერ ახერხებს თავისი პიროვნების სათანადო რეალიზებას. ხელს ამაში გვიშლიან ის დამოკიდებულებები და სტერეოტიპები, რომლებიც ჩვენში აღზრდის პროცესში იდება. საქმე იმაშია რომ ნებისმიერ მშობელს თუ აღმზრდელს მიაჩნია რომ მან საუკეთესოდ იცის თუ რა სურს და რა სჭირდება მის აღსაზრდელს, მის ბავშვს. არადა ხშირად ეს წარმოდგენები რეალობისგან შორსაა ხოლმე. ამგვარად “ჩლუნგდება” ორგანიზმულ-შეფასებითი პროცესი და ყალიბდება ე.წ. იდეალური “მე”, რომელიც განსხვავდება რეალური “მე”-სგან. თუ ეს განსხვავება საგრძნობია, მაშინ ვითარდება არაბუნებრივი ფსიქოლოგიური მდგომარეობა, რომელსაც საბოლოო ჯამში ფსიქოლოგიურ პრობლემებამდე მივყავართ. შესაბამისად, პრობლემის თავიდან აცილება ან უკვე არსებული პრობლემის მოგვარება უნდა მოხდეს იმგვარი თბილი და დაცული ატმოსფეროს შექმნით, რომელშიც პიროვნება შეძლებს სრულყოფილად გამოხატოს თავისი თავი. იმის გარეშე რომ შეეშინდეს დასჯის ან აკრძალვის. ან იმის რომ ამის შედეგად მას ცუდ ადამიანად ჩათვლიან და აღარ მოინდომებენ მასთან ურთიერთობას, აღარ ეყვარებათ იგი. როჯერსი სწორედ ამგვარ სითბოთი და სიყვარულით სავსე გარემოს უქმნიდა თავის პაციენტებს. თერსპიულ პროცესს ის განიხილავდა როგორც უბრალო ურთიერთობას ორ ადამიანს შორის, რომელთაგანაც ერთრთი (და არაყოველთვის პაციენტი) იმყოფება შედარებით უფრო ცუდ, დისჰარმონიულ სულიერ მდგომარეობაში ვიდრე მეორე. თავდაპირველად როჯერსმა ფსიქოანალიტიკური განათლება მიიღო და კლასიკური ფსიქოანალიზით იყო დაკავებული. ერთხელაც როდესაც ის ფსიოქოანალიზის მეშვეობით პირომანიით შეპყრობილ ბიჭს მკურნალობდა მან იგრძნო რომ თითქოსდა სრულებით მართებული და ლოღიკური ფსიქოანალიტიკური ინტერპრეტაციების და მიუხედავად, რომელთაც ის თავის პაციენტს აწვდიდა და რომელთა მიხედვითაც მუშაობდა მასთან, ის მაინც ვერ წვდებოდა ბოლომდე პაციენტის შიონაგან სამყაროს და თერაპიაც ამის გამო ფაქტიურად არ იძვროდა წინ. როჯერსმა გადაწყვიტა თავი დაენებებინა შაბლონური ინტერპრეტაციებისთვის და პაციენტს მეტი თანაგრძნობით, უფრო სწორედ თანაგანცდით (ემპათიით) მისდგომოდა. ეცადა მისი თვალით შეეხედა სამყაროსათვის, გაეთავისებინა პაცვიენტის წარმოდგენები და განცდები, და მხოლოდ ამის შემდეგ მიეცა შეაბამისი ინტერპრეტაცია თუ რაიმე სხვა სახის უკუკავშირი. ამისთვის კი მას უპირობოდ უნდა მიეღო პაციენტის პირობვნება და თვიოთონაც გულწრფელი უნდა ყოფილიყო მასთან ურთიერთობისას. სწორედ ამ სამ პრინციპს, ემპათიას, უპირობო დადებით მიღებასა და კონგრუენტულობას (გულწრფელ დამოკიდებულებას) ეყრდნობა კლიენტ-ცენტრირებული თერაპია. ამ სამ პრინციპს სხვაგვარად “როჯერსის ტრიადასაც” უწოდებენ.

თერაპიის პროცესში როჯერსი ცსდილობდა ეგრძნო და თავადვე გამოეხატა პაციენტის განცდები და აზრები, ოღონდ უკვე თავისებურად, ასე ვთქვათ, დაებრუნებვინა პაციენტისთვის მისი ემოცია. გარდა ამისა როჯერსი სხვა სიტყვებით უმეორებდა პაციენტს მისივე ნათქვამს, იმგვარად რომ შემდეგ პაციენტი თავადვე აკეთებდა გარკვეულ დასკვნებს. გარდა ამისა თერაპიის პროცესში ხდებოდა ე.წ. ფარული ემოციების გამოხატვაც თერაპევტის მხრიდან. ეს კი ამ ფარული ემოციების გაცნობიერებასა და “გადახარშვას” უწყობს ხელს. AM ამ ყველაფრის შედეგად პაციენტი უკეთ ერკვევა საკუთარ თავში, უკეთ ღებულობს საკუთარ თავს და უფრო ჰარმონიულ ურთიერთობებს ამყარებს გარშემომყოფებთან. გასაგები და ბუნებრივია, რომ ასეთ ჰასრმონიულ სულიერ მდგომარეობაში მყოფ ადამიანს ნაკლებად გაუჩნდება ესა თუ ის ფსიქოლოგიური პრობლემა, მითუმეტეს, ნევროზი ან სხვა რაიმე ფსიქიური აშლილობა.

ABC – მარტივად მართეთ თქვენი ემოციები

კარგახნის დუმილის შემდეგ მინდა განვაახლო/განვაგრძო ფსიქოთერაპიულ მეთოდთა და სკოლათა მიმოხილვა და სანამ შეპირებულ “ახალ ფსიქოანალიოზზე” გადავალ, მინდა შემოგთავაზოთ ფსიქოანალიზის შემდგომ მეორე, კოგნიტურ-ბიჰევიორული მიმდინარეობა ფსიქოთერაპიასა და ფსიქოლოგიურ კონსულტირებაში. ეს მმართულება ფსიქოანალიზის სრულ ანტიპოდს წაერმოადგენს და აქცენტს სიღრმისეული ქვეცნობიერი განცდების მაგიერ რაციონალურ აზროვნებაზე აკეთებს. ამ სკოლის არსს ჩემი აზრით საუკეთესოდ გამოხატავს ამერიკელი ფასიქოლოგის, ალბერტ ელისის მიერ შემუშავებული ე.წ. ABC-მოდელი, რომელიც საშუალებას აძლევს ადამიანს აწარმოოს თვითდაკვირვება და ფსიქოთერაპევტთან ერთად ეფექტურად გაუმკლავდეს არსებულ პრობლემებს.

ABC-მოდელი როგორც ვხედავთ მოიცავს სამ ელემენტს ეს არის A – რაიმე მოვლენა ან სიტუაცია, რომელიც მოქმედებს ჩვენს ფსიქიკაზე, ჩვენს განცდებზე და იწვევს გარკვეულ ემოციურ პასუხს – C-ს. მაგრამ რატომ ხდება, რომ სხვადასხვა ადამიანები ერთსა და იმავე სიტუაციაში სხვადაგვარად რეაგირებენ? ეს უკვე დამოკიდებულია მესამე, B ელემენტზე, რომელიც წარმოადგენს გარკვეულ აზრს, დამოკიდებულებას თუ განწყობას, რომელიც ამ კონკრეტულ ადამიანს გააჩნია ამ კონკრეტული მოვლენისადმი. მაგალითად, ქალს როგორც წესი სიამოვნებს საყვარელი მამაკაცისგან ნათქვამი კომპლიმენტი. შეგვიძლია ვიავარაუდოთ, რომ ქალის ამგვარ რეაქციას იწვევს აზრი: “მე მინდა ვიყო სასურველი და მნიშვნელოვანი ჩემი ქმრისთვის.” ბუნებრივია ასეთ შემთხვევაში მას უთუოდ დადებითი ემოციური რეაქცია ექნება კომპლიმენტზე, მაგრამ მოდით წარმოვიდგინოთ რომ ქალს, რატომღაც, არ აინტერესებს თუ რამდენად სასურველი და მნიშვნელოვანია იგი ქმრისთვის არამედ მიაჩნია რომ “ქმარმა უნდა მატერიალურად უზრუნცველყოს ოჯახი და გაანებივროს ძვირადღირებული საჩუქრებით” ასეთ შემთხვევაში ადვილი მისახვედრია რომ ქალი არაფრად ჩააგდებს “ცარიელ სიტყვას”, კომპლიმნტს, თუ კი მას არ მოყვა ძვირადღირებული საჩუქარი. ან კიდევ წარმოვიდგინოთ რომ ქალი ფიქრობს არა: “მე მინდა ვიყო სასურველი და მნიშვნელოვანი ჩემი ქმრისთვის,” არამედ “მე აუცილებლად უნდა ვიყო სასურველი და მნიშვნელოვანი ჩემი ქმრისთვის, სხბვაგვარად მე ბედნიერი ვერ ვიქნები”. ასეთ დროს შესაძლოა ქალს ნათქფვამმა კომპლიმრნტმა არ დააკმაყოფილოს ან მან იწუწუნოს რომ ქმარი იშვიათად ეუბნება კომპლიმრნტებს, ფაქტიურად არ აქცევს მას ყურადღებას და ა.შ.
ალბერტ ელისის აზრით სწორედ ამ დამოკიდებულებებსა და აზრებში დევს პრობლემათა სათავე. ის გამოყოფს დაშვებათა (აზრთა, დამოკიდებულებათა) ორ ტიპს. პირველ შემთხვევაში ადამიანის დამოკიდებულება სიტუაციისადმი გამოიხატება ფრაზაში “კარგი იქნებოდა რომ…” ან “კარგი იქნება თუ…” ეს რაციონალური, გაწონასწორებული დაშვებებია. ამ შემთხვევაში ადამიანი საკმაოდ მყარად დგას ფეხზე და კატასტროფულად არ განიცდის თუ კი მისი წარმოდგენის საპირისპირო რამ მოხდება. დაშვებათა მეორე ტიპი, რომელიც პასუხისმგებელია ფსიქოლოგიურ პრობლემათა წარმოქმნაში ასე ჟღერს “თუ ესა და ეს არ მოხედბა დავიღუპები” “აუცილებლად ასე უნდა მოხდეს, თორემ…” და ა.შ. აქ გადამწყვტი მომენტია ის რომ “მინდა”-ს და “კარგი იქნება”-ს ცვლის “აუცილბლად უნდა.” ასეთ სიტუაციაში კი გასაგებია, რომ ადამიანი ძალზე მწვავედ განიცდის წატუმატებლობას ან სხვა რაიმეს რაც ისე არაა როგორც მას წორად და აუცილებლად მიაჩნია.

 

ელისის მოდელის სქემა

ალბერტ ელისმა შეიმუშავა მეთოდების მთელი ჯგუფი, რომლის საშუალებითაც შესაძლებელია ამგვარი არარაციონალური, პრობლემერური დაშვებების გამოაშკარავება და შეცვლა. თავდაპირველად საზღვრავენ A-ს და C-ს, ანუ იმას თუ რა სიტუაცია რა ემოციურ რეაქციას იწვევს ადამიანში. შემდეგ კი გადადიან უკვე B-ს დაზუსტება/განსაზღვრაზე. პაციენტს ეკითხებიან თუ რა აზრები უჩნდება მას კონკრეტულ პრობლემურ სიტუაციაში, რასაც შემდეგ აღნიშნულ ემოციურ რეაქციამდე მივყავართ. აზუსტებენ რამდენად თავდაპირველია ესა თუ ის აზრი, თუ მის უკან დგას კიდევ სხვა რამ.  შემდეგ მას უხსნიან პრობლემის არსს, აკეთებენ სხვადასხვა შედარებებს რომელთა საშუალებითაც ნათელი ხდება განსხვავება ჩვეულ და პრობლემურ დაშვებებს, “კარგი იქნებოდა”-ს და “აუცილებლად უნდა”-ს შორის. იმის შემდეგ რაც პაციენტისთვის გასაგები ხდება პრობლემის არსი, იწყება მუშაობა უკვე უშვალოდ ირაციონალური (პრობლემური) დაშვებების შეცვლაზე. ამისათვის კი გამოიყენება პირველ რიგში დისკუსიის მეთოდი. დისკუსია ხდება თავდაპირველად ფსიქოთერაპევტთან, შემდგომ კი პაციენტი სწავლობს ამგვარ დისკუტირებას საკუთარ თავთანაც, რაც საბოლოოდ ეხმარება მას მომავალში აიცდინოს პრობლემები ან თუ ისინი მაინც გაჩნდნენ მას უკვე ეცოდინება როგორ ებრძოლოს მათ. თუმცა მხოლოდ გონების დონეზე მუშაობა არ კმარა. ადამიანმა ემოციურად, გულითაცც უნდა მიიღოს სწორი, რაციონალური დაშვებები, რომლებსაც ის თავად ირჩევს ირაციონალურის სანაცვლოდ. ამისთვის კი გამოიყენება ისეთი მთოდები როგორიცაა წარმოსახვითი ვარჯიშები – პაციენტს სთავაზობენ წარმოიდგინოს პრობლემური სიტუაცია და წარმოისახოს თუ როგორ იმოქმედებდა იგი ამ სიტუაციაში უფრო სწორი დაშვებებიდან გამომდინარე, რას იტყოდა რას გააკეთებდა. ასევე ხშირად გამოიყენება იუმორი. რაც საშუალებას აძლებს პაციენტს გვერდიდან შეხედოს თავის პრობლემას. შესაძლოა მოხდეს როლების გაცვლაც თერაპევტსა და პაციენტს შორის და პაციენტი ცდილობდეს საკუთარი დაშვებების უარყოფას, ხოლო თრაპევტი იცავდეს მათ.
როსდესაც ადამიანი მიიღებს სწორ დაშვებებს გულითა და გონებით, საჭირო ხდება ამ დაშვებების ქცევის დონეზე, რეალობაში განხორციეკლება. ამისთვის კი მას ეძლევა გარკვეული სავარჯიშოები, რომლებიც ძირითადში გულისხმობენ პრობლემურ სიტუაციასთან კონფრონტაციას და სწორი ქცევის გამომისავებას. აღსანიშნმავია რომ ამგვარი კონფრონტაციული მეთოდი ელისმა თავად გამოიყენა საკუთარ თავზე. მას ჰქონდა ქალებთან ურთიერთობის შიში. მან მიზნად დაისახა ერთი თვის განმავლობაში ქალაქის ცენტრალურ პარკში გაეცნო 100 ქალბატონი, იმის და მიუხედავად თუ რა შედეგით დასრულდებოდა ეს ყველაფერი. ერთი თვის შემდეგ მას ფაქტიურად გაუქრა ქალებთან ურთიერთობის შიში და მან გაცილებით უფრო თავდაჯერებულად იგრძნო თავი.

ალბერტ ელისი

აღსანიშნავია რომ ელისი ბუნებით საკმაოდ ძლიერი პიროვნება იყო. მან ცხოვრებაში ბევრი გაჭირვება და პრობლემური პერიოდი გადაიტანა. მაგრამ შეძლო მათთან გამკლავება თავისი მტკიცე, რაციონალური მიდგომის წყალობით. სწორედ ამ ცხოვრებისეულმა გამოცდილებამ მნიშვნელოვნად იმოქმედა მისი თეორიისა და მკურნალობის მეთოდების ჩამოყალიბებაზე. თუმცა ამ გარემოებას თავისი უარყოფითი მხარეც გააჩნია. ელისი თითქოს არც კი ეკითხება პაციენტს თუ რა მიაჩნია თავად მას სწორად ან არასწორად და პირდაპირ ახვევს თავის აზრს. ამგვარი მიდგომა ქმნის პაციენტთან გაუცხოების საშიშროებას. უნდა ვაღიაროთ რომ ცალკეული მიდგომები ელისის თეორიაში საკმაოდ ეფექტურია, მაგრამ აუცილებელია მათი შესაბამისი გამოყენება. ყველა შემთხვევიაში ამგვარმა მიდგომამ შესაძლებელია არ იმუშაოს. ამიტომაც საჭიროა უფრო ეკლექტური მიდგომის გამომუშავება. როგორც ექზისტენციალური ფსიქოთერაპიის ერთერთი თვალსაჩინო წარმომადგენელი, ირვინ იალომი იტყოდა: “შექმენით თვითოეული პაცვიენტისთვის ცალკე თერაპია.”

 

“გამოსაყენებელი ხორცი” (ჩემო ქალბატონო) ანუ ორიოდე სიტყვა ქართულ სექსუალურობაზე

ამ ვიდეოს სრულიად შემთხვევით გადავაწყდი youtube-ზე. დამეთანხმებით ალბათ, თემა საკმაოდ მწევავეა. იმის და მიუხედავად რომ საბჭოთა კავშირი, რომელშიც სექსი ოფიციალურად არ არსებობდა, უკვე თითქმის 20 წელიწადია რაც დაიშალა,მ ინტიმურ საკითხებთან დაკავშირებული აჟიოტაჟი დღესაც არ წყდება. მახსოვს როგორ უწოდებდნენ ამ გადაცემის ეთერში გასვლის შემდეგ ავტობუსში ასულ “კედლის” წამყვან სანდრო გაბისონიას, იგივე “ყვითელს,” ხანშიშესული ქალბატონები “გათახსირებულსა და ქვეყნის გამყიდველს.” სექსუალურ თემებთან დაკავშირებით აზრი ორადაა გაყოფილი. ერთნი მხარს უჭერენ სექსუალურ თავისუფლებას, მეორენი კი, ამ ქალბატონის მსგავსად, გმობენ მას. ეს დაპირისპირება თავად ყოუტუბე-ზეც გამოიკვეთა. თუ ჩაიხედავთ ამ ვიდეოს კომენტარებში ნახავთ, რომ ძირითადად ჭარბობს ისეთი გამონათქვამები როგორიცაა: “ეს გოგო სად იპოვეს,” ”ფსიქოლოგიური მიზეზების გამო კი არა, ვიღაც გამოყლევებული ხარ” ან უფრო რბილად – “ამახინჯებს ეს გოგო ყველაფერს, ისევე როგორც თავის ცხოვრებას. დაღი აქვს დასმული ამ უბედურს.” საინტრერესოა რომ იგივე ვიდეო ატვირთულია მეორედაც სხვა პიროვნების მიერ, ოღონდ ამჯერად მას სუბტიტრების სახით გაკეთებული აქვს წარწერა: “ვენაცვალე ამ ქალს, ნამდვილი ქართველია!!! ღმერთმა დალოცოს და უმრავლოს საქართველოს ასეთი მანდილოსნები!!!”

აქ კომენტარებიც შესაბამისია: “ამინ! ამინ!” (დიდი ასოებით დაწერილი) და „შენ გენაცვალე და შენს სიტყვებს. ღმეერთმა ასეთი მანდილოსნები გვიმრავლოს.“უნდა ითქვას რომ პრობლემა არა თავად სექსში, როგორც ფაქტში ან მოვლენაში, არამედ მისადმი დამოკიდებულებაშია. სწორედ ეს დამოკიდებულება ხდის პრობლემურ საკითხად ქართულ სექსუალურობას. აქვე შეუძლებელია არ ვახსენოთ რელიგიის დამოკიდებულება სექსისადმი, რომელიც უდიდეს ზეგავლენას ახდენს სექსუალურ საკითხებზე საქართვეწლოში. ამასთან დაკავშირებით მახსენდება ერთი იგავი: იყო ერთი მეძავი, რომელიც დიდი პოპულარულობით სარგებლობდა. ის ერთერთი ულამაზესი ქალი იყო ქალაქში. ერთ დღესაც ამ ქალმა ბერების შეცდენა მოისურვა. უხამსად გამოეწყო და ტაძრის კართან დადგა. ბერები ლოცვიდან რომ გამოვიდნენ ეს ქალმა თვალების ჟუჟუნს და გამომწვევად ქცევას მიჰყო ხელი. ბერებმა თვალზე სელი აიფარეს და ეცადნენ გარიდებოდნენ იმ ადგილს, მაგრამ ერთერთი მათგანი შეჩერდა და ყურება დაუწყო მეძავს. ის გატაცებით უცქერდა მას. სხვებმა მკლავზე ჩამოქაჩეს: „რას მიშტერებიხარ მაგ ქალს, წამოდი ეხლავეო“ მან კი აღტაცებულმა მიუგო: „შეხედეთ ძმანო, ეს რა სილამაზე შეუქმნია ღმერთს!“-ო. ასე რომ საქმე მართლაც დამოკიდებულებაშია ანუ „გააჩნია როგორ შეხედავ“.უმცა უნდა ითქვას რომ ჩემი ლიბერალური შეხედულებეის და მიუხედავად, ამ ქალბატონს ძირითადში ვეთანხმები. რათქმაუნდა იმგვარი გამონათქვამები როგორიცაა „არ მინდოდა ეს დედამისის სახლის გარეთ მომხდარიყო“ მეტისმეტად ფროიდისტულად ჟღერს, მაგრამ ძირითადში ეს ქალი მართალია და აი რატომ:

მართლაც, რომ დავუფიქრდეთ არავის სურს იყოს „გამოსაყენებელი ხორცი“ არც ქალს, და არც მითუმეტეს კაცს. არადა ქართული რეალობა და მენტალიტეტი სწორედ ამას იწვევენ. ქალი რომელიც სექსუალურად მიმზიდველია ავტომატურად ჩეირიცხება „გამოსაყენებელი ხორცის“ კატეგორიაში და „ბოზის“ იარლიყი მიეწერება. და აი ეს კი უკვე ნეგეტიური დამოკიდებულებაა. რთულია როდესაც შენი პიროვნება განისაზღვრება მკერდის ზომით, ან თეძოს მოყვანილობით. კაცი აღარ აქცევს ყურადღებას ქალის სხვა თვისებებს. ბევრი თბილი, გულისხმიერი, ჭკვიანი და საინტერესო მოსაუბრე ქალი ვიცი, რომელთაც „ლამაზი თოჯინის“ სტატუსი აქვთ მიკერებული და ძირითადად თავისი ფიზიკური მონაცემებით ფასდებიან. ეს კი ხშირად მატრავმირებლად მოქმედებს ქალზე. ქართველ მანდილოსნებს საშინლად აკლიათ პატივისცემა და დაფასებულობა ან თუნდაც უბრალო ადამიანური სითბო. ყველაზე საინტერესო კი ისაა რომ ისინი თავად  ყველაფერს აკეთებენ სწორედ ამგვარი დამოკიდებულების ჩამოყალიბებისა და გამყარებისთვის. მახსოვს გერმანიაში ყოფნისას აღმოვაჩინე რომ არცერთ ქალს, სამსახურში, თუ სასწავლო დაწესებულებაში დიდად გამომწვევად არ ეცვა. ეს იქ ცუდ ტონად ითვლება: მიხვიდე სამსახურში გამომწვევად ჩაცმული. წვეულებაზე კიბატონო, იქ ამისთვის სწორი დრო და ადგილია. სწორედ ეს „უადგილობა“ და შეუსაბამობა, არაადექვატურობა გვჭირს ქართველებს ზოგადად და კონკრეტულად სექსთან დაკავშირებით. როგორ ფიქრობთ რის მიღწევას ცდილობს ქართველი ქალი რომელიც გამომწვევად ჩაცმული გამოდის ქუჩაში? პირველრიგში ის ცდილობს ყურადღება მიიქციოს, უნდა იგრძნოს რომ ის როგორც ქალი (მაგრამ არამხოლოდ როგორც სექსუალური ობიექტი) მნიშვნელოვანია მამაკაცებისთვის. ქართველი ქალი გაცილებით უფრო ვნებიანია ვიდრე ვთქვათ რუსი ან ევროპელი. ესეთია ფიზიოლოგიური თავისებურებები, მაგრამ ამავე დროს მეტისმეტად ჩაკეტილია და ვერ გამოხატავს ან გაუცნობიერებლად გამოხატავს, გაუცნობიერებლად აგზავნის სექსუალურ იმპულსებს. შემდეგ კი აღმოჩნდება რომ „ეს სულაც არაა ის რაზეც ოცნებობდა.“ რამდენი ქალი იტანჯება ფრიგიდულობით და სხვადასხვა სექსოლოგიური პრობლემით სწორედ ამგვარი ორმაგი, ურთიერთგამომრიცხავი დამოკიდებულების გამო. სწორედ ეს ამბივალენტურობაა პრობლემის საწინდარი. როდესაც ჩვენ ვსაუბრობთ სექსუალურ თავისუფლებაზე ევროპასა თუ ამერიკაში, უნდა ვითვალისწინებდეთ რომ იქ ქალებს იშვიათად თუ უყურებენ როგორც „გამოსაყენებელ ხორცს“ თუნდაც ისინი გამომწვევად იყვნენ ჩაცმულნი. როდესაც უცხოელი მამაკაცი ეძებს პარტნიორს ის ეძებს არა მხოლოდ მისთვის სექსუალურად მიმზიდველ ადამიანს არამედ პირველრიგში მისთვის მისაღებ პიროვნებას, რომელთანაც ჰარმონიული ურთიერთობას ააწყობს და ამ ჰარმონიული ურთიერთობის ერთერთი შემადგენელი ნაწილი სექსიც იქნება. ქართველი მამაკაცი კი, როდესაც მისთვის მიმზიდველ ქალს ხედავს, ეძებს მასში არა იმდენად პიროვნებას, არამედ პარდონ და „შესაყოფს“ ანუ ისევ და ისევ „გამოსაყენებელ ხორცს“. ეს ყველაფერი საკუთარ ქსელშივე გაბმულ ობობას გავს. ქართველები ვიგონებთ გარკვეულ წესებს და ფსევდოტრადიციებს, შემდეგ კი თავადვე ვებმევით მათში. ქალს კი სრულებით სხვა რამ უნდა. მას სჭირდება უნიკალურობის განცდა, რომ ის და მხოლოდ ისაა ძვირფასი მამაკაცისთვის და არა სხვა ვინმე. თუ სუფთა სექსუალური კუთხით შევხედავთ საკითხს ქალს სიამოვნებს, როდესაც კაცი ალერსის დროს ხაზს უსვამს მის განსაკუთრებულობას, როდესაც მოფერებით ის მის სურვილებს ითვალისწინებს, იცის რა ესიამოვნება ქალს. და არა როგორც უმრავლესობა მურთაზებს ჩვევიათ თავისას გაისწორებს, გადაბრუნდება და დაიძინებს. სინამდვილეში სექსი ურთიერთობის ერთერთი საშუალებაა და მისი მეშვეობით ძალიან ბევრი რამის თქმა შეიძლება ერთმანეთისთვის. მაგრამ საქმეც იმაშია რომ ქართველი მამაკაცები (შესაძლოა მამაკაცები საერთოდ) არ ვუფიქრდებით ქალის პიროვნულ მხარეს და მასში მხოლოდ გარკვეულ, ჩვენთვის სასურველ, ხატებას, „ობრაზს“ ვეძებთ. სინამდვილეში ეს ფანტომებია. ქალის მიერ დატოვებული შთაბეჭდილება ხშირად სრულებით განსხვავდება მისი რეალური პიროვნული თვისებებისგან. და ეს იმის გამო რომ ყურადღება მხოლოდ მის ტანსაცმელსა და სხეულს ექცევა. ასეთი დამოკიდებულება  დასწავლილია და არა თანდაყოლილი. ბავშვს არ შეუძლია განასხვავოს ეროტიული გამოსახულება არაეროტიულისგან, მას არ უჩნდება სექსუალური რეაქცია პორნოს ნახვისას. ერთადერთი რაც შეიძლება მოხდეს ესაა რომ ბავშვმა სექსუიალური აქტი ძალადობად აღიქვას ან ამან მასში ინტერესი დაბადოს – „რა არის ეს?“ ამის დასამტკიცებლად შეგვიძლია შემდეგი ვიდეო მოვიყვანოთ:

წაწერა ვიდეოს ბოლოს: “თქვენ ხედავთ ამას, თქვენი ბავშვი კი ვერ.”

მე ვიცი რაც მოხდება თუ ქართველები მასიურად გავითვალისწინებთ უცხოელი ფსიქოლოგების მიერ მოწოდებულ სტატისტიკას იმასთან დაკავშირებით რომ ქორწინებამდე სექსი ბედნიერი და მჭიდრო ოჯახის საწინდარია. მოხდება ის რომ ამ სიტუაციაში ნახევარი ქალბატონებისა, რომლებიც უნდა გათხოვილიყვნენ ვეღარ გათხოვდებიან. სრულიად ბანალური მიზეზების გამო, რომ თუნდაც „არაქალიშვილს ცოლად არ მოვიყვან“ ან იმის გამო რომ კაცმა უკვე თავისი გაისწორა და ეხლა კი ხვდება რომ ეს ქალი სულაც არაა ის ვისთანაც მთელი ცხოვრების გატარება სურდა. სიტუაცია უსაზიზღესია გეთანხმებით და ასე არ უნდა ხდებოდეს. მაგრამ ასეა და გარკვეული დროა საჭირო დამოკიდებულების შესაცვლელად. სხვაგვარად შორენასთან გატარებული ღამეც კი ვერ გვიშველის.

არტთერაპია, ფსიქოდრამა და გეშტალტი

ფსიქოანალიზის პარალელურად ვითარდებოდა სხვა მიმდინარეობებიც. ზოგი ფროიდის თანამედროვე იყო, ზოგიც შედარებით მოგვიანებით ჩამოყალიბდა. აქ მოყვანილი სამივე მიმდინარეობა შეგვიძლია ჩავთავალოთ ე.წ. გამომხატველობიოთი თერაპიის ნაირსახეობად (ეხპრესსივე ტჰერაპიეს). სამივე შემთხვეაში ცენტრალური როლი ენიჭება სხვადასხვა განცდების გამოხატვას და მათზე შემდგომ მუშაობას. რაც მათ გაცნობიერებას, შეცვლას და შედეგად გამოჯანმრთელებას უწყობს ხელს. გამოხატვის, ანუ კათარზისის, იდეა კლასიკური ფსიქოანალიზიდანაა აღებული. ჯერ კიდევ ზიგმუნდ ფროიდი თვლიდა რომ წარმატებული ფსიქოთერაპიის საწინდარი პაციენტის მიერ მტკივნეული განცდების თავისუფალი გამოხატვა იყო. მაგრამ განსხვავებით ფსიქოანალიზისგან სადაც გრძნობების გამოხატვა მხოლოდ განმუხტვის საშუალებას და შემდგომ ამ განცდების ინტერპრეტაციის წყაროდ იყო მიჩნეული, გამოხატვით თერაპიაში აქცენტი უშუალოდ განცდასთან მუშაობაზე კეთდება. აქ ხდება არა იმდენად ინტერპრეტაცია, რამდენადაც აქტუალური განცდის გათამაშება. ამგვარი მიდგომა პაციენტს საშუალებას აძლევს ინტიუტიურად, ემოციის დონეზე განიცადოს პრობლემა და მოახერხოს მისი გადაწყვეტა უკვე მოქმედებაში და არა ლოღიკურ-ინტელექტუალური წვდომის ანუ ცოდნის დონეზე. არტთერაპია, ფსიქოდრამა და გეშტალტ-თერაპია სამივენი უფრო მოქმედებას ეფუძნებიან ვიდრე ცოდნას და ანალიზს. რაც მათ ფსიქოანალიზთან შედარებით გაცილებით ეფექტურს ხდის.

არტთერაპიაში, როგორც ეს სათაურიდანაც ჩანს, სამკურნალო მიზნით გამოიყენება ხელოვნების სხვადასხვა დარგი. უპირატესად ხატვა ძერწვა და მუსიკა. ასევე ხდება გარკვეული როლების გათამაშება. ართტთერაპია უპირატესად ჯგუფური მუშაობის მეთოდია. ჯგუფის წევრები ხატავენ ან ძერწავენ საკუთარ თავს, მათთვის მნიშვნელოვან ადამიანებს. თავის მტკივნეულ განცდებს. შემდეგ კი ხდება ყოველივე ამის განხილვა ჯგუფში. ეს ერთისმხრივ განმუხტვაა, მეორეს მხრივ კი განცდების გაზიარების საშუალება. არტთერაპიას აქვს ასევე ერთი მნიშვნელოვანი თვისება: ის ხელს უწყობს მტკივნეული განცდის ან წარმოიდგენის “გარეთ გამოტანას” ანუ პრობლემა გადაიტანება ფურცელზე ან ნაძერწში ან ფოტოფირზე, რაც ხელს უწყობს პაციენტის დისტანცირებას მასთან. ადამიანი თავის პრობლემას თითქოს გვერდიდან უყურებს და უფრო უადვილდება მისი გადაწყვეტა, რათგან პრობლემა უკვე ნაკლებადაა დამუხტული ემოციებით. ჭარბი ემოციები კი ხშირად ხელს უშლიან ობიექტურ ხედვას. მაგალითად, პაციენტმა შესაძლოა დახატოს თავისი შიში, შემდეგ კი დახიოს ნახატი, რითაც მოიშოროს თავიდან ეს შიში. ამგვარი პროცედურების ჩატარება მკაცრად ინდივიდუალურად უნდა მოხდეს, რათგან შაბლონურად მათმა გამოყენებამ შესაძლოა პაციენტის მდგომაერეობის გაუარესება გამოიწვიოს. მაგალითად, თუ ის ჯერ მზად არაა ამა თუ იმ ემოციის გამოხატვისთვის. ასევე დადებითად მოქმედებს ადამიანზე როდესაც ის ხედავს რომ სხვები ღებულობენ მის განცდებს, თბილად ეპყრობიან მათ. რომ სხვებსაც აქვთ მსგავსი პრობლემები. გარდა ამისა არტთერაპიაში არის შემოქმედებითი მიდგომა. ადამიანი აქტიურად ერთვება საკუთარი პრობლემის გადაწყვეტაში და მოქმედებით (გამოხატვით, გათამაშებით და ა.შ.) ცვლის მას.

ჯეიკობ ლევი მორენო

ფსიქოდრამაც დაახლოებით მსგავს პრინციპებზეა დამყარებული. თუმცა ის შედარებით უფრო რთულია. ფსიქოდრამა ეყრდნობა ბევრად თეატრს. თეატრალურ გამოცდილებას. ის ჩამოყალიბებულ იქნა იაკობ ლევი მორენოს მიერ, რომელმაც თეატრის ფსიქოთერაპიული მიზნებით გამოყენება გადაწყვიტა. ფსიქოდრამატისტების აზრით პრობლემის სათავე შემოქმედებით, კრეატიულ კრიზისში და პაციენტის მიერ საკუთარი განცდების სპონტანურად, გულწრფელად გამოხატვის უუნარობაშია. როგორც წესი ასეთი ადამიანები ამავე დროს ვერ აცნობიერებენ საკუთარ შინაგან პიროვნულ რესურსს. ფსიქოდრამა კი მათ მის აღმოჩენის და გამოყენების საშუალებას აძლევს. ფსიქოდრამაც ძირითადად ჯგუფურ ფორმატში მიმდინარეობს. ჯგუფის წევრები ირჩევენ ერთერთი წევრის რაიმე პრობლემას, რომლის გათამაშებაც ხდება შემდგომში. გასათამაშებელი სიტუაციის მონაწილეებად ჯგუფის სხვა წევრები გვევლინებიან. თავად ამ სიტუაციის მატარებელი, ფსიქოდრამის თერმინოკლოგიით რომ ვთქვათ – პროტაგონისტი, კი ამ შემთხვევში დასადგმელი სცენის რეჟისორია. ასეთი მიდგომისას, არტთერაპიის მსდგავსად აქტუალური განცდა გარეთ გამოდის და პატარა თეატრალურ, ფსიქოდრამულ ეტიუდში ცოცხლდება. შესაძლოა პიროვნებამ გაითამაშოს თავადაც გარკვეული როლი. მისთვის სასურველი თუ არასასუეველი. ეს შინაგანი რესურსის გააქტიურებას უწყობს ხელს. მაგალითად, ჩვეულებრივ მორიდებული და საკუთარ თავში ჩაკეტილ ადამიანს შესაძლოა დაევალოს უხეში, უზრდელი და თავზე ხელაღებული პიროვნების როლის თამაში, ხოლო პირიქით აგრესიულ პიროვნებას სთავაზობენ  მორიდებული ადამიანის როლის თამაშს. ამის შედეგად თვითოეულმა მათგანმა შესაძლოა აღმოაჩინოს საკუთარ თავში მისთვის უცნობი თვისებები რომ “აი თურმე აგრესიული და აქტიურიც ვარ” ან “თურმე შემიძლია ზრდილობიანი და წყნარიც ვიყო” და ა. შ. გათამაშების პროცესში ჯგუფის წევრებს შორის ყალიბდება ერთგვარი საერთო თანაგანცდის შეგრძნება ე. წ. “ტელე”, რომელსაც დამოუკიდებელი თYერაპიული მნიშვნელობა აქვს. ის ჯგუფში ერთიანობის განცდას ბადებს, ამგვარი გამოცდილება კი დადებითად მოქმედებს ჯგუფის წევრებზე.

გეშტალტ-თერაპიას შედარებით უფრო დასრულებული თეორიის სახე აქვს ვიდრე არტთერაპიულ მეთოდებს. მისი ფუძემდებელი, ფრიც პერლზი თვლიდა, რომ ადამიანის ფსიქიკა ისწრაფვის ერთიანობისა და დასრულებულობისაკენ. ადამიანი კი საკუთარი ცხოვრების აქტიური შემოქმედია. ის გარემოსთან ურთიერთობის შედეგად ღებულობს გარკვეულ გამოცდილებას, იყალიბებს წარმოდგენას გარემოზე. ფსიქოანალიზის მსგავსად აქაც მთავარია გაცნობიერებულობა. რაც უფრო გაცნობიერებულად ცხობრობ ადამიანი მით უფრო ჯანმრთელია იგი. პრობლემები კი მაშინ ჩნდება, როდესაც ადამიანის შინაგანი მთლიანობა (გეშტალტი) ირღვევა. ასეთ დროს ადამიანს შესაძლოა გაუჩნდეს კონფლიქტი ვალდებულებებსა (უნდა გავაკეთო) და სურბვილებს (მინდა გავაკეთო) შორის შეუთანხმებლობის გამო. შესაძლოა პიროვნერბა ვერ აცნობიერებდეს ამა თუ იმ განცდას და ვერ გამოხატავდეს მას, რის შედეგადაც მას უნვითარება სხვადახვა ნევროტული ხასიათის სიმპტომი. შესაძლოა მთლიანობის დაკარგვა სვების ინტერესების დამორჩილებამ და მათთან შერწყმამ გამოიწვიოს. ასეთ დროს ადამიანი უფრო იმას აკეთებს, რაც სხვები მოელიან მისგან და არა იმას რაც თავად უნდა და რაც მისი თვითრეალიზებისთვისაა აუცილებელი. ეს ყველაფერი ფსიქოანალიტიკურ შეხედულებებს ძალიან გავს, მაგრამ აქ პრინციპული განსხვავებაა: გეშტალტ-თერაპია აქცენტს პრინციპზე ‘აქ და ამჟამად’ აკეთებს. მნიშვნელობა იმას კი არ აქვს როგორ ჩამოყალიბდა ეს სიმპტომი არამედ იმას თუ რა ხდება აქ და ამჟამად – რის გამოხატვას ცდილობს პაციენტი ამა თუ იმ ჟესტით ან მიმიკით ან თუნდაც სიმპტომით. ამისათვის პერლზმა ე. წ. “ცარიელი სკამის” ტექნიკა შემოიღო. პაციენტი ჯერ საკუთარი პოზიციიდან საუბრობს შემდეგ კი მეორე სკამზე ჯდება და უკვე თავისი რაიმე განცდის, შეგრძნების, ან ვინმე მნიშვნელოვანი ადამიანის სახელით იწყებს საუბარს. ეს ტექნიკა ისევ და ისევ პრობლემასსთან დისტანცირების საშუალებას იძლევა. ადამიანი ხედავს და აცნობიერებს თავის განცდებს და მათ ღებულობს, რითაც მთლიანობას, გეშტალტის დასრულებას აღწევს. გეშტალტ-თერაპიის საშუალებით ადამიანი უფრო გაცნობიერებულად ცხოვრებას სწავლობს. ის იაზრებს თავის განცდებს და სყურბილებს, მათ გაცნობიერებულ ცონტროლს სწავლობს. რაც ფსიქიური სიჯანსაღის საწინდარი ხდება.

ფრიც პერლზი

საბოლოოდ უნდა ითქვას, რომ თუმცა ამ მეთოდებმა ბევრი რამ აიღეს ფსიქოანალიზიდან. ისინი მაინც ჯკარდინალურად განსხვავდებიან მისგან. ფსიქოანალიზის საწინააღმდეგო მიდგომა აქვთ. პრაქტიკულად განსხვავდებიან. თანაც მსგფავსი ფორმატი (ხატვა, გათამაშება და ა. შ.) უფრო ეფექტურს და იოლს ხდის ფსიქოთერაპიის პროცესს. პაციენტი აღარ “იგრუზება” ღრმა აზტოვანი და ხშირად მტკივნეული ინტერპრეტაციებით, რომლებიც მასში პროტესტს და გაღიზიანებას იწვევენ. (რაც სხვათაშორის მათ სისწორეზე მიუთთითებს მაგრამ…) თუ ადამიანი დაითრგუნა ან რაიმე მტკივნეულმა განცდამ იჩინა თავი, და ეს ასეც უნდა მოხდეს თანდათანობით, მას საშუალება ეძლევა იქავე რამენაირად შეცვალოს იგი ან თავისი დამოკიდებულება, განწყობა შეცვალოს პრობლემისადმი. ასევე მნიშვნელოვანია აქცენტის გაკეთება პრინციპზე “აქ და ამჟამად” და პაციენტის შინაგანი რესურსების გააქტიურებაზე. ყოველივე ეს გაცილებით ეფექტურს ხდის ამ მეთოდებს ფსიქოანალიზთან შედარებით.

/ამ სერიის შემდეგ პოსტში – “კოგნიტურ-ბიჰევიორული ფსიქოთერაპია”/

ფსიქოანალიზი – Look Deep Inside

ახლა, როდესაც ძირითადზე ვისაუბრეთ, მინდა ქრონოლოგიურად მივყვე და წარმოგიდგინოთ ფსიქოთერაპიუკლ სკოლები და მათ მიერ შემოთავაზებულ მეთოდები. უნდა ითქვას რომ წინა პოსტში მოყვანილი პრინციპები ძალზე მნიშვნელოვან და აუცილებელ, მაგრამ ზოგად ფონს ქმნიან ფსიქოთერაპიული ჩარევის დროს. მათ გარდა არსებობს უამრავი სხვა მეთოდი, რომელიც წარმატებით ან მეტნაკლები წარმატერბით გამოიყენება სხვადასხვა პრობლემის მოსაგვარებლად.

დავიწყებ რათქმაუნდა ფსიქოანალიზიდან. ზიგმუნდ ფროიდის თეორია ფაქტიურად პირველი იყო, რამაც საფუძველი ჩაუყარა თანამედროვე ფსიქოთერაპიას. თუმცა ისიც უნდა ითქვას რომ ეს მეთოდი უკვე საკმაოდ მოძველდა და პრაქტიკულად დღესდღეისობით იშვიათად გამოიყენება. ყოველშემთხვევაში, მისი პირვანდელი, კლასიკური სახით ამიტომ მხოლოდ მოკლედ შევეხები მის ძირითად დებულებებს.

ახლა, როდესაც ძირითადზე ვისაუბრეთ, მინდა ქრონოლოგიურად მივყვე და წარმოგიდგინოთ ფსიქოთერაპიუკლ სკოლები და მათ მიერ შემოთავაზებულ მეთოდები. უნდა ითქვას რომ წინა პოსტში მოყვანილი პრინციპები ძალზე მნიშვნელოვან და აუცილებელ, მაგრამ ზოგად ფონს ქმნიან ფსიქოთერაპიული ჩარევის დროს. მათ გარდა არსებობს უამრავი სხვა მეთოდი, რომელიც წარმატებით ან მეტნაკლები წარმატერბით გამოიყენება სხვადასხვა პრობლემის მოსაგვარებლად. დავიწყებ რათქმაუნდა ფსიქოანალიზიდან. ზიგმუნდ ფროიდის თეორია ფაქტიურად პირველი იყო, რამაც საფუძველი ჩაუყარა თანამედროვე ფსიქოთერაპიას. თუმცა ისიც უნდა ითქვას რომ ეს მეთოდი უკვე საკმაოდ მოძველდა და პრაქტიკულად დღესდღეისობით იშვიათად გამოიყენება. ყოველშემთხვევაში, მისი პირვანდელი, კლასიკური სახით ამიტომ მხოლოდ მოკლედ შევეხები მის ძირითად დებულებებს.

ზიგმუნდ ფროიდი

ყველაზე მნიშვნელოვანი წვლილი, რომერლიც ფსიქოანალიზმა შემოიტანა ფსიქოთერაპიის და მთლიანად ფსიქოლოგიის განვითარებაში იყო ადამიანის ფსიქიკის ფუნქციური დაყოფა ცნობიერად და ქვეცნობიერად. მანამადე ფსიქოლოგები და ფსიქიატრები არ აღიარებდნენ ქვეცნობიერს, მისი არსებობის შესაებ არაფერი იყო ცნობილი. მიაჩნდათ რომ ადამიანი მხოლოდ ცნობიერად მოქმედებს. ფროიდმა კი გამოყო ქვეცნობიერი და თქვა, რომ გარკვეული აზრები და განცდები შესაძლოა იმყოფებოდნენ არაცნობიერ მდგომარეობაში და მართავდნენ ადამიანის ქცევას.

ასევე მნიშვნელოვანი გახლდათ ცნება ფსიქოლოგიური ტრავმისა და კონფლიქტის შესახებ. ფსიქოანალიზში მიჩნეულია რომ ნებისმიერი პრობლემა ბავშვობაში გადატანილი ფსიქოტრავმის შედეგია, ხოლო გარკვეულმა მიუღებელმა, მტკივნეულმა განცდებმა შესაძლოა შექმნან შინაგანი კონფლიქტი. ფსიქიკა ამ კონფლიქტური და ტრავმული განცდებისგან თავს სხვადასხვა დაცვითი მექანიზმების საშუალებით არიდებს.

პირველრიგში ესეთი მექანიზმია განდევნა, როდესაც ადამიანი უბრალოდ ივიწყებს ამა თუ იმ უსიამოვნო ფაქტს და მასთან დაკავშირებულ განცდებს. ამგვარი “დავიწყება” შესაძლოა იმდენად ძლიერი აღმოჩნდეს რომ მისი აღმოსაჩენად პაციენტის ღრმა ჰიპნოტურ მდგომარეობაში შეყვანა გახდეს საჭირო. თუმცა ქვცეცნობიერ მდგომარეობაში მყოფი განცდა ისედაც გამოხატავს საკუთარ თავს სიზმრების, მეტყველებითი, თუ ქცევითი შეცდომების, ნევროტული სიმპტომების სახით. გარდა ამისა არსებობს სხვადასხვა დაცვითი მექანიზმები: პროეცირება, როდესაც ადამიანი თავის განცდებს სხვებს მიაწერს. რეაქტიული წარმონაქმნი, როდესაც ადამიანს სხვებში აღიზიანებს ის თვისებები,რომლებიც თავად მასშიც არსებობს, მაგრამ მისთვის მიუღებელია. რაციონალიზაცია, როდესაც ადამიანი მტკივნეული განცდის ლოღიკურად ახსნას ცდილობს. ამით ის თითქოს იმართლებს და იმშვიდებს თავს.

ალფრედ ადლერი

ფსიქიკის ამგვარი მოდელი დამაასიათებელია ნებისმიერი ფსიქოანალიტიკური თეორიისთვის. ერთადერთი განსხვავება რომელიც მათ შორის არსებობს ესაა ფსიქიური პათოლოგიის განვითარების მიზეზები. ყოველი თეორია თავისთვის დამახასიათებელ მიზეზს ასახელებს: სექსუალური კონფლიქტები (ზიგმუნდ ფროიდი), არასრულფასოვნების განცდა და მისი კომპენსირების გზები (ალფრედ ადლერი), შფოთვის ბაზისური განცდა, რაც ადრეულ ბავშვობაში მშობლებთან განშორებითაა განპირობებული (კარენ ჰორნი), ღრმა ფსიქიური ფენომენები, არქეტიპები, რომლებიც კოლექტიურ ქვეცნობიერში იმალებიან და ხანდისხან რეალიზებას სხვადახხვა ქცევებსა და განცებში ნახულობენ, ასე ვთქვათ “მატერიალიზდებიან“ (კარლ გუსტავ იუნგი).

სხვათაშორის უნდა ითქვას რომ იუნგის კონცეფცია ფსიქოთერაპიული თვალსაზრისით ყველაზე აქტუალური აღმოჩნდა. მას ფენომენოლოგიური ხედვა გააჩნდა და თვლიდა რომ თვითოეულ პაციენტს მისთვის დამახასიათებელ ენაზე უნდა ესაუბრო. რომ ყველა ადამიანი უნიკალურია. ფსიქოლოგიური ჯანმრთელობის ეტალონად კი ადამიანის სულიერი სამყაროს ჰარმონიულ, ერთიან განვითარებას მიიჩნევვდა.

კარლ გუსტავ იუნგი

მაგრამ დავუბრუდეთ კლასიკურ ფსიქოანალიზს. რა ფსიქოთერაპიულ მეთოდებს გვთავაზობს იგი? უპირველესყოვლისა ესაა თავისუფალი ასოციაციების მეთოდი, რომლის მეშვეობითაც შესაძლებელი ხდება სხვადასხვა ქვეცნობიერი შინაარსის გამომჟღავნება. შემდგომში კი ხდება ამ შინაერსებისა და ნევროტული სიმპტომების ინტერპრეტირება. მიჩნეულია რომ ქვეცნობიერი საკუთარ თავს სიმბოლოებში გამოხატავს. და ამგვარად გადმოგვცემს ამა თუ იმ პრობლემურ განცდას.

ფსიქოანალიზში განკურნების საწინდარი სიმპტომებისა და სხვადახვა ქვეცნობიერი შინაარსების სწორი ინტერპრეტაციაა. მიჩნეულია რომ თუ ადამიანი მიხვდა რატომ დაემართა მას ესა თუ ის სიმპტომი ან გაუჩნდა ესა თუ ის პრობლემა, იგი ავტომატურად განკურნებულად შეიძლება ჩაითვალოს. მაგრამ ასეთი ცოდნა, როგორც უკვე ვთქვით, არ კურნავს. ეს მხოლოდ პირველი ნაბიჯია. რათმაუნდა უფრო ადვილია პრობლემის დაძლევა როდესაც იცი, რითია იგი გამოწვეული. მაგრამ დასაძლევად რაიმე უნდა მოიმოქმედო. ამგვარი მოქმედების სქემას კი ფსიქოანალიზი არ იძლევა. თერაპია შეიძლება წლობით მიმდინარეობდეს და არაფერი შეიცვალოს. რეალური ცვლილება დგება მხოლოდ მაშინ როდესაც თერაპევტი რაღაცას შემთხვევით მოიმოქმედებს, რაც დადებით ზეგავლენას იქონიებს პაციენტზე და ცვლილების კასკადს ჩართავს. მაგრამ ეს “რაღაც” დაკავშირებულია არა სწორ ინტერპრეტაციასთან არამედ თერაპევტისა და პაციენტის ურთიერთობასთან. თანამედროვე ფსიქოანალიტიკოსები სულ უფრო მეტ ყურადღებას აქცევენ ურთიერთობას თერაპიის პროცესში. თერმინი “ტრანსფერი’ ხომ სწორედ ფროიდის შემოღებულია. მაგრამ თუ წინათ ის საინტერპრეტაციო საშუალებად გამოიყენებოდა, ახლა მას ცვლილების გამოსაწვევად იყენებენ.

კარენ ჰორნი

დაახლოებით ერთი წლის წინათ გახლდით ფრანგი, იუნგიანელი ფსიქოანალიტიკოსის ლექციაზე, სადაც მან თავისი ერთერთი შემთხვევა წარმოადგინა: ეს იყო 30-ოდე წლის მსუქანი ქალი. გონებრივი და ფიზიკური განვითარების ჩამორჩენით, რომელსაც დეპრესია აწუხებდა და თვითმკვლელობის მცდელობები ჰქონდა. ფსიქოანალიტიკოსი მას 15 წლის (!) განმავლობაში მკურნალობდა. ამ პერიოდის განმავლობაში მან დაადგინა რომ ეს ქალბატონი არასასურველი ბავშვი იყო. ნაადრევად დაიბადა და ამიტომ ინკუბატორში მოათავსეს რამდენიმე თვით, დედისგან მოშორებით. როგორც ჩანს ამან თავისი გავლენა იქონია მის პიროვნულ განვითარებაზე. შედეგად ის გამუდმებით ეძებდა სითბოსა და სიყვარულს. მაგრამ ამას სრულიად პარაზიტულად აკეთებდა. განუვითარდა შთანთქმისაკენ მიდრეკილება. ეს მის კვებით ჩვეულებაში და ადამიანებთან ურთიერთობაში გამოიხატებოდა. ფსიქოანალიტიკოსი აღწერდა როგორ ცდილობდა ეს ქალი მის “შთანთქმას”: საუბრისას გამუდმებით ღრღნიდა თვალებით. რამდენიმე ხანში სექსუალური ინტერესი გაუჩნდა თერაპევტისადმი და მასთან სექსს ნატრობდა. დროთა განმავლობაში თერაპევტთან ურთიერთობის შედეგად ქალი შედარებით გამოკეთდა. დეპრესია რჩებოდა, თუმცა თვითმკვლელობაზე ფიქრმა გაუარა. როდესაც ლექციის დასასრულს ბატონ რეზო კორინთელს (რომელიც ამ შეხვედრის ორგანიზატორი გახლდათ) ვკითხე თუ რამ გამოიწვია დადებითი ცვლილებები ამ რთულ შემთხვევაში, მან მიპასუხა რომ “მოხდა პრობლემური ურთიერთობის რეკონსტრუქცია.” ანუ სხვაგვარად რომ ვთქვათ ამ ქალბატონმა მიიღო ფსიქოთერაპევტისგან ის სითბო და სიყვარული რომელიც მას მთელი ცხოვრების განმავლობაში აკლდა. გარდა ამისა, რაც მთავარია, ისწავლა ადამიანებთან ადექვატური უთიერთობა “შთანთქმის”  გარეშე. ეს კი დაეხმარა მას საკუთარი თავი მიეღო ისეთად როგორიც იყო და აღარ ეფიქრა თვითგანადგურებაზე. რასაკვირველია! ჩვენ ხომ გვახსოვს “კურნავს ურთიერთობა და მხოლოდ ურთიერთობა.”

ამრიგად მნიშვნელოვანია არა ის თუ რა ვიცით, არამედ ის თუ რა ხდება ფსიქოთერაპიის პროცესში.

/ამ სერიის შემდეგ პოსტში – “არტთერაპია, ფსიქოდრამა და გეშტალტი.”/

პროცესზე ორიენტირებული ფსიქოთერაპია

ხშირად მეკითხებიან რა არის ეს “ფსიქოთერაპიული კურსი,” რომელსაც ასე დაჟინებით ვურჩევ ადამიანებს მათი პრობლემების მოსაგვარებლად. მართლაც, რას წარმოადგენს ფსიქოთერაპია და როგორ მუშაობს იგი? წამალი გასაგებია: არსებობენ დამამშვიდებლები ან პირიქით სტიმულატორები და ანტიდეპრესანტები, დალევ და კარგად გახდები, დამშვიდდები. მაგრამ არ არსებობს აბი, რომელიც არასრულფასოვნების კომპლექსს მოგიხსნის ან ადამიანებთან ურთიერთობას გასწავლის ან შენს მეუღლეს ნაკლებად ეგოისტურს გახდის. ყოველივე ამას ფსიქოლოგიური (და არა ფიზიოლოგიური) მიზეზები აქვს და უნდა მოგვარებულ იქნას შესაბამისი, ანუ ფსიქოთერაპიული გზით. და აი ისევ – რას ნიშნავს ეს “ფსიქოთერაპია”? ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად მინდა შემოგთავაზოთ პოსტების სერია, რომელიც თანდათან დაიდება ბლოგზე. ამ პოსტებში ვისაუბრებ ფსიქოთერაპიულ მეთოდებზე, რომლებიც ჩემი აზრით მეტად ეფექტური ან პრაქტიკულია და ეხმარება ადამიანებს პრობლემების მოგვარებაში.

დავიწყებ მთავარით და ამ პოსტში ვისაუბრებ იმაზე, რასაც ფსიქოთერაპიული პროცესი ჰქვია. ფსიქოთერაპიაში გამოყოფენ “შინაარსს” და “პროცესს.” შინაარსში იგულისხმება ის კონკრეტული თემები, რომლებზეც საუბრობენ თერაპევტი და პაციენტი. ეს კი ნებისმიერი რამ შეიძლება იყოს, დაწყებული ამინდის პროგნოზიდან, ღრმა, ფილოსოფიური მსჯელობით დამთავრებული. პროცესი კი არის ის რაც ამ დროს სინამდვილეში ხდება ფსიქოთერაპევტსა და პაციენტს შორის. ყველა ის მინიშნება, თუ ქვეტექსტი, რომელიც აყალიბებს მათ ურთიერთობას. ზემოთთქმული უფრო გასაგები რომ იყოს მაგალითს მოვიყვან:

ფსიქოლოგიური დახმარების ცხელ ხაზზე ვმუშაობდი, სადაც ერთი ახალგაზრდა ქალი რეკავდა. გაფანტული სკლეროზით იყო დაავადებული. მხედველობა დაქვეითებული ჰქონდა(პრაქტიკულად ვერ ხედავდა), გადაქდგილება უჭირდა. მშობლები გარდაცვლილი ჰყავდა და ერთადერთი მომვლელი, თუ პატრონი, მისთვის მდგმური იყო. ხასიათით ძალზე ბავშვური და თითქოსდა უსუსური იყო. თუმცა როდესაც საჭირო იყო საქმეს მშვენივრად ართმწევდა თავს.. ის დღეში რამდენჯერმე რეკავდა. ზოგჯერ საკმაოდ უცნაურ კითხვებს სვამდა (უცნაურს ფსიქოლოგიური დახმარების კვალობაზე). მაგალითად, “რა ვქნა ეხლა? ჰერკულესი მოვიხარშო, თუ სალათი გავიკეთო?” ან “კვერცხი მოვხარშო თუ შევწვა?” და ასე შემდეგ და ასე შემდეგ. თითქოს და რა აქვს ამას საერთო ფსიქოთერაპიასთან ან ფსიქოლოგიურ კონსულტირებასთან? საქმეც იმაშია რომ აქვს. ნებისმიერ რამეს აქვს მნიშვნწლობა ფსიქოთერაოპიაში, ნებისმიერ ნიუანსს: ჟესტს, გამოხედვას, ხმის ტემბტრს, მიმიკას, შემპარავ კითხვას. მოკლედ ყველაფერს. ასე იყო ამ შემთხვევაშიც. სინამდვილეში ეს ქალბატონი ამ კითხვებით შემდეგ მესიჯს მიგზავნიდა: “შეხედე, როგორი უსუსური ვარ, ესეთი ელემენტარული რამის გადაწყვეტაც კი არ შემიძლია. არ ვიცი რა მინდა. დამეხმარე ამის გარკვევაში. ანდა არა, უმჯობესია შენ თვითონ გადაწყვიტო ყველაფერი ჩემს მაგივრად, როგორც ამას ჩემი მშობლბი აკეთებდნენ” აი ეს უკვე ის ქვეტექსტი იყო, რომელიც იმალებოდა ამ ბანალური კითხვების უკან ჰერკულესის, სალიუათისა და კვერცხის შესახებ. ეს ასევე მიუთითებდა იმაზე თუ რა როლი მაკისრებდა მე ჩვენს ურთიერთობებში: მისი მშობლების მსგავსად უნდა ყველაფერი მის მაგივრად გადამეწყვიტა. ისიც კი თუ რა უნდა ეჭამა მას საუზმეზე (!)

სწორედ ამგვარი ქვეტექსტებისა და ნიუანსების დანახვა და გარჩევა წარმოადგენს წარმატებული ფსიქოთერაპიის საფუძველს. თუმცა ეს რათქმაუნდა არაა საკმარისი. მხოლოდ პროცესის შინაარსისგან განსხვავება ვერაფერს უშველის, თუ პაციენტმა არ იგრძნო რომ შენ მისი გესმის, რომ შენ თანაგანიცდი მის მდგომარეობას. ყოველგვარი ინტერპრეტაცია, რჩევა თუ მითითება უშედეგო იქნება თუ ამგვარი ურთიერთგაგების ატმოსფერო არ ჩამოყალიბდა.  ამას ფსიქოთერაპიული თერმინოლოგიით “რაპორტის დამყარება” ჰქვია.

მახსოვს ჩემთან ახალგაზრდა, 18-19 წლის გოგონა მოვიდა, რომელსაც შფოთვითი შეტევები ჰქონდა. გარეთ გასვლისთანავე ცუდად ხდებოდა. ვისაუბრეთ მისი პრობლემის არსზე და შემდგომი თერაპიის გეგმა დავსახეთ. უშუალოდ თერაპიულ ჩარევაზე არ გადავსულვარ, მხოლოდ ავუხსენი რისი შეთავაზება შემეძლო მისთვის და რაში მდგომარეობდა თერაპია. ამ პირველი სეანსის შემდეგ ის დამიკავშირდა და მითხრა რომ თავს გაცილებით უკეთ გრძნობს და მადლობა გადამიხადა ამისთვის. როდესაც ვკითხე, თუ რამ იმოქმედა მასზე ასე დადებითად ჩვენი საუბრის დროს მან მითხრა: “ვგრძნობდი, რომ შენ ჩემი გესმოდა.” რათქმაუნდა მე მესმოდა მისი, რამდენიმე წლის წინ ხომ მე თვითონაც მსგავსი პრობლემები მქონდა. რეალურად რაც შემეძლო შემეთავაზებინა ეს იყო გაგება და თანაგანცდა. ფსიქოანალიტიკური ლიტერატურის სქელ-სქელი ტომეულები აქ სრულიად გამოუსადეგარი აღმოჩნდა. ადამიანს უბრალოდ სჭირდებოდა ვიღაც ვინც გაუგებდა, რათგან არც მშობლებს და არც მეგობრებს არ ესმოდათ თუ რა ემართებოდა მას. მათი აზრით ის “პატარა სულელი გოგო” იყო, რომელიც ეხლა უბრალოდ ჭირვეულობს. ერთადერთი ვინც სერიოზულად ეკიდებოდა პრობლემას მისი შეყვრებული იყო, რომელსაც მშობლებისგან ფარულად ჩემთან სეანსზე მოჰყავდა იგი.

კარგი, ვთქვათ დამყარდა რაპორტი. თერაპევტი და პაციენტი შესანიშნავად უგებენ ერთმანეთს. მაგრამ მერე და რა? რა ეშველება თვითონ პრობლემას ან სიმპტომს რომლითაც პაციენტი მოვიდა ფსოქოთერაპიაზე? განკურნრბის ფსიქოთერაპიული პროცესი ყოველთვის მოიცავს რაიმე ცვლილებას. იქნება ეს შიდაპიროვნული ცვლილება ადამიანში, თუ მის გარემოში, მის ურთიერთობებში. უმეტესწილად ეს ორი რამ ურთიერთდაკავაშირებულია ხოლმე და ერთი მეორეს იწვევს. მაგრამ როგორ გამოვიწვიოთ ცვლილება? რა უნდა გავაკეთოთ? როგორც ირვინ იალომი იტყოდა “კურნავს ურთიერთობა და მხოლოდ ურთიერთობა.” მართლაც, ცოდნა არაფერს ცვლის. პრობლემის წარმოშობის მიზეზის ცოდნა მხოლოდ პირველი, და თანაც სრულებით არააუცილებელი, ნაბიჯია ფსიქოთერაპიაში. ეერთადერთი რის შედეგადაც შეიძლება მივაღწიოთ გარკვეულ თერაპიულ ეფექტს ინტერპრეტაციის წყალობით ესაა როგორც თერაპევტის, ასევე პაციენტის სიმშვიდე იმის გამო რომ ცნობილია “რაც გვჭირს” და “ვიცით რასაც ვაკეთებთ.” ძალიან ხშირად ვხვდები კითხვას პაციენტების მხრიდან: “მითხარით რა მჭირს?” რეალურად ამის ცოდნა არაფერს ცვლის, პრობლემა პრობლემად რჩება, მაგრამ ეს აღარაა გაუგებარი პრობლემა. ცოდნა გაურკვევლობას ხსნის და ამგვარად დადებითად მოქმედებს პაციენტზე, ხოლო თერაპევტს თავდაჯერებულობას ჰმატებს. მაგრამ ფსიქოთერაპია ეს მართლაც ურთიერთობის პროცესია და სწორედ ამ ურთიერთობის ხარჯზე ხდება ცვლილება. ადამიანთა უმეტესობას, რომლებიც ფსიქოთერაპიას მიმართავენ გარკვეული უარყოფითი ემოციური გამოცდილება აქვთ კონკრეტულ საკითხებთან დაკავშირებით. ხშირად ეს ურთიერთობებს ეხება. მაგალითად, დედა რომელიც შვილს არ ღებულობს დამ ის “გამოსწორებას” ცდილობს ან მეგობრები, რომლებიც ბავშვობაში გამუდმებით დასცინოდნენ პაციენტს. ეს ყველაფერი ფსიქომატრავმირებელად მოქმედებს. ლოგიკურია ვივარაუდოთ რომ ამ ადამიანებს ესჭიროებათ უარყოფითი გამოცდილების შეცვლა დადებითით და სწორედ ამგვარ დადებით ატმოსფეროს უქმნის მათ ფსიქოთერაპევტი. ადამიანის უპირობო (ანუ “ისეთად როგორიც ის არის”) მიღება წარმატებული ფსიქოთერაპიის კიდევ ერთი საწინდარია.

მახსენდება ჩემი “სასიყვარულო თავგადასავალი”  პირველ კურსზე. აპრილი თუ მაისი იყო და ტელეფონზე გოგომ დამირეკა გასაცნობად. ის შაყირობდა და საკმაოდ უხეშადაც. შეურაცხყოფისა და იუმორის ზღვარზე თამაშობდა. ეს მისი მხრიდან გამოწვევის ერთერთი საშუალება იყო.  არ შევიმჩნიე და ავყევი. თანდათან საუბარს შევყევით და გარკვეული ხნის შემდეგ მან მომიყვა, როგორ შეაცდინა შეყვარებულმა შემდეგ კი მიატოვა, იმ მიზეზით რომ არაქალიშვილს ვეღარ მოიყვანდა ცოლად. გოგონა ამბობდა რომ დღისით კარგად გრძნობს თავს, მხიარულობს, (მართლაც კარგი იუმორის გრძნობა ჰქონდა), მაგრამ როგორც კი ღამდება ის ცუდად ხდება და ითრგუნება (ეს დამახასიათებელია ზოგადად ფსიქოლოგიური პრობლემებისთვის – ყველა მტკივნეული განცდა ძილის წინ, ღამით ამოტივტივდება ხოლმე). ამბობდა რომ მთელი ღამე ტირის და დილით გამოუძინებელი დგება დასიებული თვალებით. ეშინოდა რომ აღარავინ მოიყვანდა ცოლად და არავის მოუნდებოდა მასთან სერიოზული ურთიერთობა. მისი აზრით, ახლა ის მხოლოდ სექსუალურ ობიექტად თუ გამოდგებოდა. მე ჩემი აღშფოთება გამოვთქვი და ვუთხარი, რომ პირადად მე ვერ ვხედავ პრობლემას არაქალიშვილზე დაქორწინებისი და რომ საერთოდ ქალიშვილობის ინსტიტუტი ჩემთვის მიუღებელია. ეს გლწრფელად ვთქვი, რათგან საკმაოდ ლიბერალურად მოაზროვნე ახალგაზრდა გახლდით. კიდევ რამდენიმე ხანი ვისაუბრეთ და იმ საღამოს თბილად დავემშვიდობეთ ერთმანეთს. შემდეგი საუბრისას მან მახარა რომ უკვე იშვიათად თუ ტირის ღამით და თავს გაცილებით უკეთ გრძნობს და რომ ეს ჩემი დამსახურებაა. სიმართლე გითხრათ, გამიკვირდა. მართლაც, რა შემეძლო მე, პირველკურსელ ბიჭს, რომელსაც ფსიქოლოგიაში ფროიდის ერთი-ორი სტატია თუ ჰქონდა წაკითხული და ისიც, გამოგიტყდებით, მხოლოდ ზოგად დონეზე გაეგო. წლების შემდეგ გავაანალიზე რაც მოხდა მაშინ – ის შეცდენილი გოგონა იყო, რომელსაც საზოგადოებრივი აზრი ზღუდავდა და თანაც უარყოფითი გამოცდილება ჰქონდა მიღებული პირად ცხოვრებაში. მიაჩნდა რომ ყველა მამაკაცი მომავალში მისი ყოფილი შეყვარებულის მსავსად მხოლოდ სექსუალურ ობიექტად აღიქვამდა მას. მე კი ლიბერალურად მოაზროვნე ახალგარდა ვიყავი, რომელმაც მიიღო იგი “როგორიც არის” და თანაც ეგრევე კი არ დაუწყო შებმა და სექსზე დათანხმება, არამედ უბრალოდ მეგობრულად ესაუბრებოდა და ლაზღანდარაობდა მასთან ერთად. ეს კი უკვე დადებითი ემოციური გამოცდილება იყო და სწორედ ამან გამოიღო შედეგი.

მაგრამ მხოლოდ თბილი, გულითადი ურთიერთობაც არ კმარა. უფრო მეტიც ეს გარკვეულწილად სახიფათო თამაშია. რა გარანტია აქვს ან თერაპევტს ან პაციენტს რომ თერაპია ურთიერთობა სასიყვარულო ურთიერთობაში არ გადავა ან თერაპევტ-პაციენტი ისე დამეგობრდებიან, რომ ეს შეუძლებელს გახდის შემდგომ თერაპიულ პროცესს. ფსიქოთერაპიაში ყოველთვის საჭიროა გარკვეული დისტანცია. ყველაზე გამოცდილი და მცოდნე ფსიქოთერაპევტებიც კი ერიდებიან ახლობლებთან მუშაობას. ამგვარ ემოციურ კავშირს პაციენტის მხრიდან თერაპევტისადმი ტრანსფერი (ანუ გადატანა), ხოლო თერაპევტის მხრიდან პაციენტისადმი კონტრტრანსდფერი ჰქვია. სინამდილეში ეს გრძნობები გარკვეულწილად არარეალურია, რათგან ფაქტიურად მიმართულია არა ამ კონკრეტულ პიროვნებაზე (პაციენტსა თუ თერაპევტზე) არამედ რაიმე მნიშვნელოვან ფიგურაზე პაციენტის, თუ თერაპევტის ცხოვრებაში. ვთქვათ მშობლებზე ან დედმამიშვილებზე, მეგობრებზე და ნებისმიერი, ვინც კი ემოციურად მნიშვნელოვანია მათთვის. თუმცა ტრანსფერიც და კონტრტრანსფერიც გონივრული გამოყენების შემთხვევაში, შესაძლოა მძლავრ თერასპიულ იარაღად იქცეს.

კიდევ ერთი უძლიერესი ინსტრუმენტი, რომელიც ასე თუ ისე ყველა სახის ფსიქოთერაპიაში გამოიყენება არის პრინციპი “აქ და ამჟამად.” გაცილებით უფრო მნიშვნელოვანია რა ხდება აქ და ამჟამად, ამ კონკრეტულ მომენტში, პაციენტის ცხოვრების ამ კონკრეტულ მონაკვეთზე, ვიდრე ის თუ რა ხდებოდა “იქ და მაშინ,” ვთქვათ ბავშვობაში ან თუნდაც 10 წლის წინ. ორიენტაცია აწმყოსა და მომავალზე გაცილებით უფრო ეფექტურია ვიდრე ორიენტაცია წარსულზე. მაგალითად, თერაპევტს შეუძლია პირდაპირ მიუთითოს პაციენტს თუ რა ხდება მათ შორის აქ და ამჟამად. მათ შეუძლიათ ისაუბრონ განიცდის თვითოეული მათგანი. (ამ დროს თერაპევტი გულწრფელობის პირად მაგალითს უჩვენებს პაციებნტს, რაც ამ უკანასკნელს უფრო “ხსნის”) თერაპევტი ეკითხება პაციენტს თუ როგორ გრძნობს იგი თავს, როდესაც ახლა ბოლოსდაბოლოს გაბედა და თავისუფლად ისაუბრა დაგროვილ მტკივნეულ განცდებზე.

საქმე იმაშიც არის, რომ ნებისმიერ ადამიანს  ნებისმიერ (მათშორის თერაპიულ) ურთიერთობაში გადმოაქვს მისთვის დამახასიათებელი ქცევითი სტერეოტიპები, დამოკიდებულებები და განცდები. ნებისმიერ შემთხვევაში პაციენტი თავისი განცდების პროეცირებას ახდენს თერაპევტზე და გარკვეულ როლს ანიჭებს მას. ამ გარემოებებზე მითითება კი საშუალებას აძლევს პაციენტს გააცნობიეროს და მიიღოს ის მტკივნეული განცდები, რომლებიც საფუძვლად უდევს მის პრობლემას. ამგვარი მიდგომის შედეგად პაციენტი ერთხელაც ჩერდება და ეკითხება საკუთარ თავს: “მართლაც რას ვაკეთებ? ეს მართლაც ისაა რაც მე მინდა? როგორ მივაღწიო სასურველ მიზანს, როგორ შევიცვალო?” აი ეს უკანასკნელი კითხვა ხდება ცვლილების და განკურნების საწინდარი.

კიდევ ერთი, და ამჯერად ამ პოსტში უკანასკნელი, მექანიზნმი (ან თუ გნებავთ ილეთი), რომელიც იწვევს ცვლილებას ფსიქოთერაპიულ პროცესში არის “ფსიქოთერაპიული მოქმედება.” განსხვავებით ინტერპრეტაციისგან და ცარიელი, ბრტყელ-ბრყელი სიტყვებისა და ახსნებისგან თერაპიული მოქმედება გაცილებით უფრო კონკრეტული და ხელშესახებია. სწორედ ის კურნავს ადამიანს.

გავიხსენოთ ახალგაზრდა ქალი, რომელსაც გაფანტული სკლეროზი ჰქონდა. მისი შემთხვევა საინტერესო მეჩენა და ამიტომ გადავწყვიტე ტრენინგ-სემინარში მაგალითად გამომეყენებინა იგი. მაგრამ ამისთვის თავად ამ ქალბატონის თანხმობა მჭირდებოდა. ერთერთი საუბრის ბოლოს მე ვუთხარი რომ თხოვნა მქონდა მასთან. ვთხოვდი ნება დაერთო მისი შემთხვევა სემინარზე წარმედგინა დამსწრეთათვის. ვერც კი წარმოიდგენთ როგორ გაეხაერდა. სიხარულისგან მან თავისი სრული სახელი და გვარი დამისახელა (ტელეფონზე ასეთი რამ აკრძალული იყო აბონენტის ანონიმურობის დაცვის მიზნით. აქამდე ის ყოველთვის გამოგონილი სახელით საუბრობდა), მისამართი და ტელეფონის ნუმერიც კი ჩამაწერინა და მითხრა დავკავშირებოდი, თუ კი დამატებით რაიმე დამჭირდებოდა. ამ ადამიანს, თავისი ეგოიზმის, უსუსურობისა და განებივრებულობის მიხედავად, სურდა მნიშვნელოვანი და სასარგებლო ყოფილიყო სხვებისთვის. უბრალოდ არ იცოდა რითი შეიძლება ყოფილიყო იგი მნუშვნელოვანი. ამ დროს კი აღმოჩნდა, რომ მისი შემთხვევით ფსიქოთერაპეტი დაინტერესდა. ამ შემთხვევამ საშუალება მოგვცა მომავალში ამ ქალბატონის შინაგანი რესურსები გვეძებნა – კიდევ რით შეიძლებოდა ყოფილიყო იგი მნიშვნელოვანი სხვებისთვის?

და აი კიდევ ერთი ფსიქოთერაპიული პრინციპი: ადამიანი ფსიქოთერაპევტთან არა მხოლოდ პრობლემებით დახუნძლული, არამედ ასევე ამ პრობლემების გადაწყვეტის შინაგანი რესურსებითაც მიდის. ფსიქოთერაპევტის მიზანიც სწორედ ესაა – დაინახოს და გააქტიუროს პაციენტში ეს შინაგანი რესურსი. შემდეგ, დროთა განმავლობაში, პრობლემა თავისთავად, ავტომატურად გვარდება ხოლმე.

(გაგრძელება იქნება)  : )

“Naked” – შიშველი სიმართლე ჩვენი ეპოქის შესახებ

ამჯერად მინდა წარმოგიდგინოთ ერთგვარი რუბრიკა ბლოგზე. სადაც დავდებ ჩემი აზრით საინტერესო ფილმებს და მოსაზრებებს მათ შესახებ. რუბრიკას შეგვიძლია დავარქვათ “კინო კლუბი” და თუ შემდგომ სურვილი იქნა შესაძლებელია ამ იდეის რეალში განხორციელებაც და ცალკე ბლოგის შექმნაც. მითუმეტეს რომ ამგვარი პრაქტიკა არსებობს : ) (მაგალითად უნივერსიტეტის “ჟურნალისტების” კორპისში არსებული ჯგუფი).

ერთი ტექნიკური დეტალი: ალბათ უმჯობესი იქნება თუ თავდაპირველად ფილმს უყურებთ და შემდგომ წაიკითხავთ პოსტს, ამიტომ ერთგვარი ანოტაციის და ფილმის პოსტერის შემდეგ დავდებ გადმოსაწერ ლინკს. თუმცა ნება თქვენია, თუ სურვილი გექნებათ თავიდან მთლიანად პოსტი წაიკითხეთ : )

რუბრიკას გავხსნი მაიკ ლის (Mike Leigh) ფილმით “შიშველნი” (Naked). ესაა ფილმი ჩვენი არეული, უსიყვარულო და უღმრთო ეპოქის შესახებ. ფილმში ასახულია ადამიანთაშორისი ურთიერთობები (მათ შორის უპირატესად ქალისა და მამაკაცის), განხილულია მარტოობის, ცხოვრების საზრისისა და რელიგიური საკითხებიც კი. და ეს ყველაფერი საკმაოდ მძაფრი, ხშირად ბრუტალური, რეალისტური ფორმით. ფილმის გმირები არ ერიდებიან უცენზურო სიტყვებს, არ ინდობერნ ერთმანეთს, კავდებიან ძალასდობრივი სექსით და ა.შ. მაგრამ ამ ყველაფრის უკან ჩანს ადამიანურობა და უბრალოდ, ასე ვიტყოდი, სიყვარულის სურვილი. მაშ ასე, “შიშველნი” : )

გადმოსაწერი ლინკი:

http://allshares.ge/download.php?id=00F05EB215

ფილმის ძირითადი თემა ალბათ ძალადობა და არაადამიანურობაა. უფრო სწორედ ჩვენ ვხედავთ ადამიანებს, რომლებმაც ადამიანობა დაკარგეს. ვფიქრობ აქ საქმე ტექნოკრატიასა და ჰიპერცივილიზაციაშია. როგორც დევიდ თეულისის (David Thewlis) პერსონაჟი ამბობს, მას აშინებს ადამიანის ორგანიზმი, რათგან ის ყველაზე რთული მანქანაა დედამიწაზე და ამავე დროს სრულიად უხმაუროდ მუშაობს. ეს ერთგვარი ჰომო ფაბერული გამონათქვამია : ))) სწორედ ამგვარი დამოკიდებულება იწვევს ადამიანურობის დაკარგვას და შედეგად მთელ რიგ ექზისტენციალურ პრობლემებს. ადამიანრბი ვეღარ ხვდებიან რისთვის ცხოვრობენ, აღარ აქვთ არანაირი ღირებულებები. ერთერთ ეპიზოდში ჯონის (დევიდ თეულისი) ხვდება დარაჯი, რომელიც უბრალოდ ცარიელს სივრცეს დარაჯობს. ჯონი კიდევაც დასცინის მას.

“წარმოიდგინე რა იქნება რომ ვიღაც შემოიჭრას და ამ სივრცის ნაწილი წაიღოს, შენ კი ამას ვერც შეამჩნევ!”

საერთოდ ჯონი ყველას დასცინის. ეს ალბათ ერთადერთი, ან ერთერთი, დადებითი პერსონაჟია მთელს ფილმში. ის ისეთივე მოძალადეა როგორც სხვა მამაკაცები, მაგალითად ჯერემი, შეძლებული მამაკაცი, რომელიც შეშლილია ძალადობასა და სექსზე. მისთვის სულერთია ვისთან აქვს სექსი, მთავარი მისთვის მისი ფანტაზიაა, ის ხატი (образ) რომელსაც ის დასდევს და არა კონკრეტული ქალი, მისი პიროვნერბა. მაგრამ ჯონი ჯერემისგან განსხვავებით მაინც კეთილია. ის გრძნობს იმ არაადამიანურ, მდორე გარემოს რომელშიც უწევს არსებობა და ცდილობს “აზრზე მოიყვანოს” გარშემომყოფები. ის ძალზე სარკასტული და უხეშიცაა, მაგრამ ამას სწორედ იმისთვის აკეთებს, რომ გამოაცოცხლოს ადამიანები. უქმნის მათ სხვადასხვა კურიოზულ სიტუაციას. მაგალითად, შოტლანდიელ წყვილს, გოგო-ბიჭს, რომლებმაც დაკარგეს ერთმანეთი. ჯონი ცდილობს გამოიყვანოს ისინი ერთგვარი სტერეოტიპებიდან, რაღაც ახალი განაცცდევინოს, რაღაც ინტრიგა შეიტანოს მათ ურთიერთობაში, მაგრამ ამაოდ ისინი მაინც თავისას განაგრძობენ, ხოლო ჯონი კვლავ მარტო რჩება.

შეგვიძლია პარალელი გავატაროთ ჯონისა და დოსტოევსკისეულ იდიოტს, თავად მიშკინს, შორის. ისინი ორივენი არასტანდარტულები, თუ “ავადმყოფები” არიან. და ორივენი ცდილობენ რაღაც კარგი შეიტანონ ირგვლივმყოფებში. გააგებინონ მათ რამე, მაგრამ ამაოსდ, ეს ერთგვარი მესიიასეული სახეა ფილმში. ჯონი, ისევე როგორც მიშკინი იესოს ემსგავსება. ამაზე მის მიერ ჩვეული სარკაზმითა და სიუხეშით წარმოთქმული ფრაზაც მოწმობს: “რატომ მიმატოვე ნაბიჭვარო!” ესეთი მიმართვა ღმერთისადმი დამახასიათებელია ჩვენი ეპოქისთვის, სადაც ადამიანები უფრო გრძნობენ ხოლმე ღმერთს, ვიდრე სწამთ მისი.

სიმარტოვე – აი კიდევ ერთი თემა რომელსაც ეხება ფილმი. ყველა პერსონაჟი საშინლად მარტოსულია, განსაკუთრებით ქალები. თუმცა ეს მამაკაცებზეც მოქმედებს, რათგან ქალის გარეშე კაცი არაფერია. ერთერთ იაპონელი სამურაის ტრაქტატში შემდეგ მოსაზრებაა მოყვანილი. ეს სამურაი ამავე დროს მცენარეებით მკურნალობდა ხალხს. როგორც ცნობილია აღმოსავლურ მედიცინაში ყველაფერი ქალურად და კაცურად იყოფა (ინის და იანის პრინციპი) და აი რას წერს ეს სამურაი: “ვატყობ რომ ქალური საწყისის მქონე მცენარეები მამაკაცებზე დადებითად მოქმედებენ, მაშინ რიოდესაც მამაკაცური საწყისის მქონენი ნაკლებეფექტურნი არიან ქალების სამკურნალოდ. მამაკაცური საწყისი შესუსტებულია, ამის განმო ქალს უწევს მამაკაცური თვისებების საკუთარ თავზე აღება. როდესაც მამაკაცური საწყისი საბოლოოდ გაქრება, სამყაროს დასასრულო მოვა.” სწორედ ამგვარ სამყაროს დასასრულს ვხედავთ ჩვენ ფილმშიც. მარტოსული და დაკნინებული ქალები, უკვე ქალებსაც აღარ გვანან. მაგალითად, ხანშიშესული ქალბატონი, რომელიც მუდარით შესცქერს ჯონის და თხოვს მას სექსუალური კავშირის დამყარებას, რათა სილამაზე და ახალგაზრდობა დაიბრუნოს, ეს კი აღარასდროს მოხდება.

ან კიდევ ახალგაზრდა ქალი, რომელსაც მეგობტრებიც კი არ ჰყავს და ძაღლები უყვარს. ის ცდილობს არ შეიმჩნიოს თავისი მარტოობა და სასოწარკვეთა. ის მწყობრიდანაც კი გამოდის, როდესდაც ჯონი ცდილობს თანაუგრძნოს და დაეხმაროს მას, მაგრამ სევდიანი სახის გამომეტყველება ვერაფერს ფარავს:

სოფი (Catrin Cartlidge) სრულიად ცარიელი და უაზრო, რომელიც სათამაშოა მამაკაცების ხელში. ის პასიურად თანხმდება ნებისმიერს სექსზე. ეს თითქოს მისთვის სულერთია. ერთადერთი ვის მიმართაც მას გრძნობა უჩნდება ესაა ჯონი – ერთადერთი მამაკაცი მის ცხოვრებაში, რომელიც ადამიანურად მოექცა, ნაკლებად აგინა და იძალადა მასზე. თუმცა ძალადობას სოფი თავადვე იწვევს თავისი პარაზიტული ბუნებით. ჯონი საშინლად ღიზიანდება როდესაც სოფი მას კუდში დასდევს და თავისუფლებას უზღუდავს. შედეგად ჯონი სახლიდან მიდის.

ლიუზა, ჯონის ყოფილი Girlfriend-ი, ერთი შეხედვით თითქოსდა წარმატებული ქალია. ის მანჩესტერიდან ლონდონში გადმოვიდა და სამსახურიც იშოვა. მაგრამ სინამდვილეში ის ასევე ცარიელი და მარტოსულია,. თუნდაც ნუ იქნება მამაკაცების სათამაშო სოფიოს მსგავსად. ჯონი გამუდმებით დასცინის ლუიზას ამის გამო. თვითონ ლუიზაც ნამდვილად ხვდება რომ არასწორი ნაბიჯი გადადგა ცხოვრებაში და რომ ჯონი მართალია.

კიდევ ერთი “ძლიერი” ქალი სანდრაა. ის ნამდვილად ტექნოკრატიული ეპოქის შვილია. მის სამყაროში ყველაფერი ერთმნიშვნელოვანი, სწორხაზოვანი და მოწესრიგებულია. ამას თქვენ მისი ჟესტიკულაციიდან და საუბრის მანერიდანაც დაინახავთ. სანდრა მოუთმენლად ელის “ბოლოს და ბლლოს როდის დამთავრდება სამყარო,” რათა მან სრულიად მარტომ განაგრძოს თავისი ნარცისისტული არსებობა. მარტოობა სანდრასთვის საერთოდ არაა პრობლემა, პირიქით ეს ის მდგომარეობაა სადაც იგი მშვენივრად გრძნობს თავს.

ჯონისთვის ეს უკანასკნელი საუბარი ბოლო წვეთი აღმოჩნდება. ის ხვდება რომ ამ სამყაროს აღარაფერი ეშველება. თუ კი ადამიანი ნატრობს სამყაროს დასასრულს, რათა მან არ შეუშალოს ხელი,დაე ასეც იყოს. სანდრა თავის დასამშვიდებლად აბაზანას ღებულობს, როდესაც ნაცემი ჯონი გარბის. უბრუნდება იმ გზას რომელიდანაც მოვიდა როდესღაც ამ სამყაროში.